ديالكتيك هگل: سنتزي از ديالكتيك كانت در برابر ديالكتيك افلاطون

ديالكتيك از قدمتي باندازه خود فلسفه برخوردار است. اين واژه از طرف فيلسوفان متعددي بكار رفته است و هر كدام از آنها معاني متفاوتي را در نظر گرفته اند. در اين نوشتار بعد از بيان اجمالي معناي اين واژه در ميان فلاسفه، بطور تفصيلي به بيان معناي آن نزد افلاطون، كانت و هگل پرداخته ميشود. نزد افلاطون ديالكتيك داراي معناي متكامل بوده است و بعنوان روشي براي رسيدن به ذات لايتغير موجودات درنظر گرفته شده است. كانت آن را بمعناي جدل يا منطق درنظر گرفته است؛ يعني بررسي راهي كه عقل به قصد رسيدن به معرفت اشياء في نفسه و حقايق فوق حسي طي ميكند. ديالكتيك نزد هگل نيز عبارت است از مطابقت فكر با هستي در زمان و در صيرورتي دائمي. ديالكتيك هگل هميشه در مسير جمع متضادها در مرتبه يي بالاتر بكار گرفته ميشود و در واقع كار فلسفه در نظر او پيمودن همين مسير است. در مقاله حاضر ضمن بررسي و مقايسه نظريات ديالكتيكي اين سه فيلسوف نشان داده ايم كه ميتوان ديالكتيك هگل را بعنوان سنتزي از ديالكتيك افلاطون و كانت قلمداد كرد.