به كاركارگيري شاخصه هاي معماري اسلامي در معماري مسجد محله

the Usage of Architectural Elements in modern mosques; emphasizing on Gemetrical patterns and inscriptions

مسجد در فرهنگ اسلامي نه تنها به عنوان عبادتگاه بلكه به صورت مجمع و محل حل و فصل بسياري از اختلافات و نيز برگزاري بسياري مراسم همواره مورد توجه و احترام بوده است. بنابراين هنرمندان و صنعتگران همواره بر اين بوده‌اند تا با همه نكته‌سنجي و كارداني خويش به ايجاد تقويت، استحكام و زيبايي فضاي معنوي آن كمك نمايند. در واقع مسجد مجموعه‌اي از هنرهاي گوناگون است كه بر روي هم، فضا و مكان خاصي را پديد آورده است. در معماري مسجد به تزيين آن توجه خاص شده است و مي‌توان گفت اولين جايگاه تجلي هنر اسلامي مسجد بوده است. يكي از اركان تزيين مساجد استفاده از نقوش هندسي در مفهوم نمادين و فلسفي آن به منظور تاثيرگذاري رواني بر نيايشگر و تقويت حس وحدانيت در فضاي مسجد است. شكل‌هاي پيچاپيچ هندسي با تكرار تناسبات وابسته به يك نقش نوعي احساس نظم و هماهنگي مي‌آفريند. كتيبه نيز در معماري مسجد جايگاه ويژه‌اي دارد. كتيبه‌ها علاوه بر اين كه محل زيبايي و وحدت خط و نقش هستند. استادي هنرمندان خطاط و كتيبه‌نگار را در بهره‌گيري مناسب از اين دو عنصر در كنار هم نشان مي‌دهند و ابزاري براي پيام‌رساني و انعكاس دهنده كلام خدا، سخنان اولياي و ادعيه اسلامي هم مي‌باشد. از اين رو كتيبه‌ها را مي‌توان به سه نوع كتيبه‌هاي قرآني، كتيبه‌هايي با مضامين دعايي و كتيبه‌هايي با مضامين حديثي تقسيم كرد. آن‌چه در اين مقاله به آن پرداخته مي‌شود علاوه بر بررسي اين دو شاخصه مهم معماري اسلامي در مساجد، مسيله استحاله آن‌ها در فضاي مساجد امروزي است كه بر مبناي اصول نوين معماري پايه‌ريزي مي‌شوند. مساجد امروز ديگر كمتر معرف برتري ارزش‌هاي معنوي است و جايگاه معنوي و كاربرد سنتي آن به عنوان مكاني مقدس به‌تدريج در كنار كاربردهاي اجتماعي و سياسي آن قرار مي‌گيرد. بدين گونه اين دگرگوني نوعي تحريف و تغيير در بناي اصلي مسجد كه بر مبناي معماري سنتي شامل گنبد، مناره، محراب و منبر و ... بوده است به‌وجود آورده و به دنبال آن تغيير كاربرد و كاركرد عناصر تزييني را در پي داشته است