بررسي ژيوشيمي كاني سازي جيوه و تاثير زيست محيطي آن بر منطقه طوره، باختر شهرستان خوي

Geochemistry of mercury mineralization and its environmental influence in the Tavreh area, west of Khoy, NW Iran

در ناحيه طوره واقع در شمال غرب شهرستان خوي، كاني سازي جيوه در ارتباط با يك سيستم دگرساني گرمابي نوع ليستونيتي روي داده است. زون دگرساني جيوه دار در يكي از سرشاخه هاي رودخانه الند قرار گرفته و حدود 4/0 كيلومترمربع گسترش دارد. تنها تركيب يافت شده از جيوه در اين منطقه، سولفيد جيوه (سينابر) است كه به فرم رگه- رگ چه اي نهشته شده است. بررسي ژيوشيميايي نشان مي دهد كه توزيع جيوه در زون دگرساني تغييرپذيري زيادي دارد و مقادير آن در دامنه 36/0 تا 10500 گرم در تن در نوسان است. ميانگين عيار جيوه در زون دگرساني ppm300 است، اگرچه در رگه هاي كانه دار ميانگين آن به 35/0 درصد مي رسد. با توجه به كلارك جيوه در پوسته زمين، اين عنصر به ميزان بيش از 3750 برابر در كل زون دگرساني و به ميزان بيش از 46000 برابر در رگه هاي كانه دار غني شدگي و تمركز پيدا كرده است. بر اساس ژيوشيمي كانيهاي سنگين رسوبات آب راهه اي، پراكندگي كانه سينابر تحت فرآيندهاي هوازدگي فيزيكي و انتقال تا فاصله دست كم 7 كيلومتري از زون دگرساني در آبراهه پايين دستي آن روي داده است. غلظت جيوه در نمونه هاي گرفته شده از آبهاي سطحي و زيرزميني كمتر از g/lµ 1/0است. در مقايسه با داده هاي موجود از غلظتهاي جيوه در مناطق معدني ديگر دنيا و با در نظر گرفتن حد مجاز آلودگي آبهاي آشاميدني، مي توان گفت كه آبهاي اين منطقه از نظر جيوه آلودگي پيدا نكرده اند. بنابراين، با وجود گستردگي زون ناهنجار در ناحيه طوره، اين زون نتوانسته است به عنوان يك منبع آلوده كننده محيط زيست از نظر جيوه عمل كند. به نظر مي رسد كه به دليل حضور جيوه در تركيب پايدار سولفيد جيوه، امكان خروج جيوه در نتيجه تخريب اين كاني فراهم نشده است.

Mercury mineralization has occurred in relation with a listwaenitic type hydrothermal alteration system in Tavreh area located northwest of Khoy. Mercury-bearing alteration zone which has an area about 0.4 km2 is situated in one of Aland river upstreams. The only mercury compound found in this district is mercury sulfide (cinnabar) deposited as vein and veinlet forms. Geochemical investigations indicate that mercury distribution has variable values which vary between 0.36-10500 ppm. Its average in alteration zone is 300 ppm, although its average reaches to 0.35 percent in the mineralized veins. Considering the Clarke amount of mercury, it has increased more than 3750 times in overall alteration zone and more than 46000 times in mineralized veins. Based on the stream sediment heavy mineral geochemistry, distribution of cinnabar under physical weathering and transportation processes has occurred at least 7 km far away from the altered zone in downstream sediments. Mercury concentrations in samples taken from surface and underground waters are less than 0.1µg/L. In comparison with mercury concentrations, data obtained from other world’s ore fields and considering the maximum permissible contaminant level in drinking waters, it can be concluded that the waters of this region have not been contaminated in mercury. Therefore, despite the extent of anomalous zone in Tavreh region, this zone cannot play a role as the contaminant source of environment. It is seemed that due to presence of mercury as stable mercury sulfide compound, the possibility of its leakage could not been obtained due to decomposition of this mineral.