نقد كهن الگويي الي نامه عطار

نقد حاضر قرايتي اسطوره‌اي و يونگي از الهي‌نامه عطّار است. حوزه مطالعه در اين پژوهش، داستان اصلي الهي‌نامه است و حكايت‌هاي فرعي را شامل نمي‌شود. مساله پژوهش نيز بررسي شخصيّت‌ها، موقعيّت‌ها و نمادهاي كهن الگويي است. فرضيه مقاله حاضر اين است كه پيرنگ مركزي داستان الهي‌نامه مطابق موقعيّت كهن الگويي طلب، و سفر است كه در بسياري از آثار داستاني مي‌توان آنها را مشاهده كرد. اما آنچه متن را بيشتر به سمت داستاني كهن الگويي مي‌كشاند، حضور نمادهاي كهن الگويي چون جام جم، انگشتري سليمان، آب حيات و كيمياست كه بر آركي تايپي بودن داستان صحه مي‌گذارد. شخصيّت «پادشاه» و «پسران» و «دختر شاه پريان» نيز از منظر روانشناسي ناخودآگاه يونگ قابل مطالعه‌اند. «دختر شاه پريان» يا پري نمادي از آنيماي دروني قهرمان است و «پادشاه» قهرماني است كه راه دشوار طلب و سفر را در پيش دارد. عطّار طلبِ «جادو» را راهي براي يافتن شيطانِ نفس و يا «سايه» مي‌داند و ظرفي كه حاوي معجون جاودانگي «آب حيات» است. «حلقه»‌اي كه مُهري بر خود دارد نماد قدرت است. نشانه استيلاي روحاني يا مادي است. «كيمياگري» رمزي براي دستيابي به فرايند فرديت است، كيمياگري همچون مجرايي به سوي نوزايي است كه در آن عارف توفيق تبديل احوال و تصفيه و پاكسازي خود را مي‌يابد.