مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - اثر سطوح كود نيتروژن بر عملكرد دانه و صفات وابسته به رشد دانه ژنوتيپ‌هاي گندم در شرايط تنش گرماي پس از گرده‌افشاني

چكيده فارسي :

به منظور ارزيابي اثر مقادير كود نيتروژن بر عملكرد دانه و روند رشد دانه ژنوتيپ‌هاي گندم در شرايط مطلوب و تنش گرماي پس از گرده‌افشاني، اين تحقيق در دو سال زراعي 1386-1385 و 1387-1386 در مزرعه پژوهشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اهواز اجرا شد. اين پژوهش به صورت دو آزمايش مستقل، هر يك به صورت كرتهاي يك‌بار خرد شده در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار صورت گرفت. آزمايش اول شامل كاشت ژنوتيپ‌ها در تاريخ كاشت توصيه شده (اول آذر ماه) بود و به منظور مصادف شدن مراحل فنولوژيكي رشد گياه بعد از گرده‌افشاني با تنش گرماي پايان فصل، تاريخ كاشت ژنوتيپ‌ها در آزمايش ديگر در اول بهمن ماه در نظر گرفته شد. در هر آزمايش، سه سطح كود نيتروژن 50، 100 و 150 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار به عنوان كرت اصلي و شش ژنوتيپ گندم (سه رقم گندم نان چمران، استار و ويري ناك و يك رقم گندم دوروم كرخه و دو لاين دوروم D-84-5و D-83-8) به عنوان كرت‌هاي فرعي در نظر گرفته شدند. نتايج نشان داد كه در هر دو شرايط مطلوب و تنش گرماي پايان فصل، كاهش مصرف نيتروژن باعث كاهش معني‌دار عملكرد دانه شد، اما اثر مقدار كود نيتروژن بر وزن هزار دانه، سرعت و مدت موثر پر شدن دانه معني‌دار نبود. بيشترين و كمترين ميانگين مدت موثر پر شدن دانه در شرايط مطلوب (26 روز) و تنش گرماي پايان فصل (13 روز) به رقم ديررس استار اختصاص داشت. افزايش دما در مرحله پر شدن دانه، ميانگين سرعت پر شدن دانه را 15 درصد افزايش و ميانگين مدت موثر پر شدن دانه و وزن هزار دانه ژنوتيپ‌هاي گندم را به ترتيب 40 و 31 درصد كاهش داد. مدت موثر پر شدن دانه در شرايط تنش گرماي پايان فصل كاهش يافت و اين كاهش از طريق افزايش سرعت تجمع مواد فتوسنتزي در دانه قابل جبران نبود. ژنوتيپ‌هاي استار و D-84-5 كه مرحله گرده‌افشاني آنها ديرتر بود، به دليل مصادف شدن مراحل پاياني رشد با تنش گرما، نسبت به ژنوتيپ‌هاي زودرس تر D-83-8 و ويري ناك، از شيب تغييرات مدت موثر پر شدن دانه، وزن دانه و عملكرد دانه بيشتري در شرايط تنش گرماي پايان فصل نسبت به شرايط مطلوب برخوردار بودند.