ارزيابي عمل ژن ها و وراثت پذيري صفات مهم گياهي برنج (Oryza sativa L.) از طريق تجزيه ميانگين نسل ها

Assessment of gene action and heritability of important plant characteristics in rice (Oryza sativa L.) using generation mean analysis

به منظور تعيين نوع عمل ژن ها و برآورد وراثت پذيري و تعداد ژن هاي كنترل كننده صفات مهم برنج، دو رقم برنج ايراني به اسامي ديلماني و سپيدرود در سال زراعي 1385 تلاقي داده شدند و نسل F1 به دست آمد. پس از خودگشني بوته هاي F1 و نيز تلاقي آنها با هر دو والد در سال 1386، نسل هاي F2، BC1 و BC2 توليد شدند. بذر هردو والد (P1 و P2) به همراه بذر نسل هاي F1، F2، BC1 و BC2 در سال زراعي 1387 در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار در مزرعه پژوهشي دانشكده علوم كشاورزي دانشگاه گيلان كشت شدند و يازده صفت گياهي شامل ارتفاع بوته، طول خوشه، تعداد خوشه در بوته، تعداد خوشه چه در خوشه، تعداد دانه در خوشه، تعداد خوشه چه پوك در خوشه، درصد باروري خوشه، وزن هزار دانه، عملكرد دانه، روز تا 50 درصد گل دهي و روز تا رسيدگي كامل مورد ارزيابي قرار گرفتند. با توجه به معني دار شدن ميانگين مربعات بين نسل ها براي تمامي صفات به غير از وزن هزار دانه و تعداد دانه در خوشه، تجزيه ميانگين نسل ها براي برآورد عمل ژن ها و وراثت پذيري صفات انجام شد. نتايج حاصل نشان داد كه براي صفاتي مثل روز تا 50 درصد گلدهي و روز تا رسيدگي كامل دانه، عمل افزايشي ژن ها مهم تر از عمل غالبيت و براي ساير صفات مورد مطالعه به غير از عملكرد دانه كه در آن هر دو اثر افزايشي و غالبيت نقش داشتند، عمل غالبيت ژن ها مهم تر از افزايشي بود. در توارث صفات ارتفاع بوته، تعداد خوشه چه پوك در خوشه و عملكرد دانه علاوه بر عمل افزايشي و غالبيت ژن ها، اثرات متقابل اپيستازي نيز موثر بودند. برآورد درجه غالبيت ژن ها نشان داد كه صفات روز تا 50 درصد گلدهي، روز تا رسيدگي كامل و عملكرد دانه تحت كنترل غالبيت نسبي ژن ها، طول خوشه تحت كنترل غالبيت كامل ژن ها و ساير صفات مورد مطالعه تحت كنترل فوق غالبيت ژن ها قرار دارند. ميانگين وراثت پذيري عمومي صفات از 36/0 براي طول خوشه تا 82/0 براي روز تا 50 درصد گل دهي و ميانگين وراثت پذيري خصوصي صفات از 07/0 براي ارتفاع بوته تا 69/0 براي روز تا 50 درصد گلدهي متغير بود. ميانگين تعداد ژن-هاي كنترل كننده صفات مورد مطالعه نيز از حداقل يك ژن براي صفات تعداد خوشه در بوته، تعداد خوشه چه در خوشه، درصد باروري خوشه و تعداد خوشه چه پوك در خوشه، تا 24 ژن براي عملكرد دانه در نوسان بود. به طور كلي با توجه به وجود اثر غالبيت ژني در كنترل بيشتر صفات مورد مطالعه، توليد ارقام هيبريد براي افزايش عملكرد در واحد سطح در جمعيت حاصل از تلاقي ارقام ديلماني و سپيدرود پيشنهاد مي شود. در عين حال، نظر به اينكه ژن هاي با اثر افزايشي نيز در تبيين اكثر اين صفات دخالت دارند، ابتدا استفاده از گزينش دوره اي براي تجميع اين ژن ها و گزينش لاين هاي با خواص زراعي مطلوب سودمند خواهد بود.