فرجام شناسي كيهاني و شكل گيري فرقه‌هاي ديني ايران در آستانه تشكيل دولت صفوي

سقوط دستگاه خلافت عباسي در سال 656 ه. ق براي بسياري از مردم و نخبگان جهان اسلام و ايرانيان قابل تصور نبود. پايان اين دوران طولاني خلافت ، ضربه سنگيني بود بر بسياري از باور هايي كه در جامعه رسوخ پيدا كرده بود. عكس العمل جامعه نيز از اين مسايل متفاوت بود. در اين ميان، شكل گيري انديشه هايي كه ريشه در باورهاي ديني و اعتقادي داشت و فرصت طلبي برخي چهره‌ها ، فضاي جديدي را ايجاد كرد كه حاصل آن ، پيدايي فرقه‌هاي ديني شد كه نقطه مشترك تمامي آن‌ها ،تاكيد بر فرجام دين و بشريت داشت.اين گرايش‌هاي جديدتحت تاثير اوضاع سياسي ، اجتماعي و ديني حاكم بر جامعه هر روز تشديد مي‌شد و در گوشه اي از ايران سربرمي آورد.حروفيه،نقشبنديه، نقطويه و مشعشعيان تنها نمونه هايي ازاين گروه‌ها بودند.تعدّد انديشه‌هاي مبتني بر فرجام شناسي كيهاني ، تشديد تفكرهاي انحرافي و تمركز گريزي سياسي نيز تنها بخشي از نتايج عملكرد اين گروه‌ها بود