مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - از "لابي رنت" تا "هزار تو"،دو خوانش متفاوت از پيچيدگي در شهر

چكيده فارسي :

شهرهاي سرزمين هاي اسلامي از اوايل قرن بيستم تا به امروز از طرق مختلف و از زاويه هاي نگرشي متفاوت، در متون غربي توصيف وتبيين شده اند. يكي از شاخه هاي اين توصيفات، مربوط به شكل و فرم شهري آنها بوده كه توجه بسياري از نويسندگان را به خود معطوف نموده است. در اين ميان هندسه راه ها براي بعضي تا حدي غريب بوده كه براي شرح را به كار گرفته اند. لابي رنت در غرب تعبيري براي پيچيدگي است كه تاريخچه بسيار « لابي رنت » آنها اصطلاحاتي چون طولاني اي در پسِ خود دارد. اين مفهوم در دوره هاي مختلف تاريخي در اروپا ظهور پيدا كرد و امروزه نيز در مباحث به كار گرفته مي شود، اشاره به نوعي » شهرهاي اسلامي « روز مورد اشاره قرار مي گيرد. آنجا كه اين اصطلاح در ارتباط با پيچيدگي فرمال دارد كه حاصل شده از الگوي راه هاست. از طرفي، به دليل پيش زمينه هاي ذهني كه ريشه در ادبيات، هنر و فلسفه ايران دارد، تلقي اي متفاوت از پيچيدگي و كلمه معادل لاب يرنت يعني هزارتو وجود دارد. پيچيدگي اي كه هزارتو القا مي كند نه فرمال بلكه مفهومي است. به عبارت ديگر پيچيدگي تعريف شده در لابي رنت با پيچيدگي نهفته در هزارتو متمايز است، كه اين امر مي تواند آشكاركننده دو نوع خوانش از پيچيدگي نيز باشد. بدين جهت، شكافته نشدن تاريخچه اصطلاحاتي مانند لابي رنت در مباحث حوزه از يكسو، و مراجعه به پيش زمينه هاي ذهني اي كه در اين زمينه وجود دارد از سوي ديگر، مي تواند به « شهر اسلامي »نوعي سو خوانش يا سو تعبير منجر شود كه نقد متون مربوطه را دچار مشكلاتي ميكند.در همين راستا مطالعه دقيق تر مفهوم لابي رنت مي تواند راهگشا باشد. هدف اين متن در واقع برجسته كردن الگوهاي هندسي و تعابير مرتبط با اصطلاح لابي رنت است. به اين جهت سعي شده است اين مفهوم در پنج دوره زماني مختلف، كه در آنها الگوي لابي رنت خصوصيت خاصي به خود گرفته، مورد مطالعه قرار گيرد. اين پنج دوره زماني شامل: پيش از تاريخ، دوره باستان، دوره مسيحيت، دوره پس از رنسانس، و دوره مدرن مي باشد. اگرچه اولين لاب يرنت ها در زمان پيش از تاريخ ظهور كردند و به صورت حكاكي و با هندسه اي خاص بودند، از آن زمان تا دوره رنسانس الگوي هندسي اين مفهوم نسبتاً مشابه بوده و از اصل كلي تك مسيري بودن پيروي مي كرده است. تا اين زمان، در هر دوره معاني سمبوليك خاصي را به همراه داشته و در مواردي براي وصف بناها و فضاها و يا شهرها به كار مي رفته است. در دوره رنسانس لاب يرنت معاني سمبليك خود را به كلي از دست داده و براي اولين بار به صورت الگوي چند مسيره مجسم شده است كه هيچ بعد مفهومي اي در بر ندارد. در دوران مدرن نيز الگوي ريزوم جايگزين الگوهاي پيشين مي شود. اين الگوها در سه الگوي كليِ تك - مسيره، چند – مسيره، و ريزوم خلاصه مي شوند كه هر كدام در هر دوره زماني به نوعي تعبير مي شده است. اشاره كوتاهي به آنچه كلمه "هزارتو" و كلمات مشابه بيان مي كنند مي تواند نشانگر تفاوت عمده اين دو مفهومِ هم عرضِ باشد هم نهاده شده در مبحث «شهر اسلامي» باشد