نگرشي به فراز و فرود كارنامه حديث نگاري شيخ صدوق

A View on Differences in Shikh al-Sadouqʹʹs Writing Hadith

شيخ صدوق (381ق)، شخصيّت نامدار حديثي شيعه، در سده چهارم هجري است. او كه در شيعه، به عنوان رييس المحدّثين شناخته مي‌شود، از اخباريان متقدّمي است كه در عرصه حديث، به شكل گسترده‌اي وارد شده و ضمن گزارش حجم عظيمي از روايات فريقين - به ويژه روايات شيعه – اغلب، به بررسي محقّقانه و عالمانه آنها پرداخته و ضمن برنمودن نقاط قوّت و ضعف احاديث و اخبار، به شرح و تبيين آنها در زمينه‌اي گسترده و ذيل موضوعاتي متنوّع مبادرت ورزيده است. در اين رويكرد، موضع شيخ صدوق به مواضع اصول گرايان شيعه نزديك است. با وجود اين، او در جايگاه‌هايي از آثار خود، از اين امور مهم غافل مانده و با روايات برخوردي سطحي كرده است. بنابراين، كارنامه علمي شيخ صدوق در عرصه تعامل با احاديث، يكنواخت نيست؛ بلكه فراز و فرود دارد. فراز كارنامه او مزاياي بسياري دارد كه طيف وسيعي از مسايل مرتبط با حديث مانند: رجال، جرح و تعديل، درايه و فقه الحديث، تفسير و تاويل احاديث را شامل مي‌گردد و رويكرد شيخ صدوق به اين مسايل، ايجابي توام با اهتمام و توجّه است. از سوي ديگر، فرود كارنامه صدوق است كه آن نيز عموماً با همين مسايل مرتبط است، ليكن با كميّت كمتر و طيف محدودتر؛ و رويكرد شيخ صدوق به آن، سلبيِ توام با عدم اهتمام و توجّه است. در اين رويكرد، موضع او به مواضع اخباريان - به خصوص اخباريان متاخّر شيعه - نزديك مي‌شود.

Shaikh al-Sadouq, a great Shiite figure in Hadith, was born in 4th century. While prominent in shiism as the head of transmitters, he is considered as an early transmitter who has narrated a great mass of Hadiths and has studying them deliberately. He is who that has made the hadiths explained and has ascertained the facets of traditions in terms of being firm or weak. Sadouq is also a transmitter who has categorized the hadiths in different types. In these aspects the work of Sadouq can be considered as osoulioon of Shiite scholars who has been of great subtlety in their works. Nevertheless sheikh al-Sadouq in part of his works has a different attitude. Indeed he has not been of this kind of subtlety in all of his works. Therefore it can be said that Sadouq was not the same in his works and sometimes he is not so deep in presenting the subjects. The present essay tries to prove that Sadouqʹs deep deliberation is to be found in subjects related to Hadith as Rijal, rejection and modifying the hadith (Jarh and Tadil), understanding and comprehension of Hadith (fiqh al-Hadith), interpretation and hermeneutics of Hadith. The attitude of Sadouq in these fields is a positive one and with contemplation and concentration. This is while sadouqʹs low quality of works is dealing with these same fields but he is not as deep as he was in former parts. It can be said that he is less accurate and deliberately. It is said that he is here more as Akhbaarioon (the transmitters who pay attention to the exterior form of hadiths), in particular those resent Akhbarioon