مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تاثير روش آموزشي «توضيح- نمايش- مشاهده- عمل»بر كيفيت يادگيري دانشجويان دندانپزشكي

چكيده فارسي :

رسالت اصلي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي تربيت نيروي انساني براي ارتقاي بهداشت و درمان جامعه است(1تا3). يكي از عناصر اصلي فرآيند آموزش به‌كار‌گيري شيوه‌هاي نوين تدريس است(4تا6). در دهه‌هاي اخير محققين در صدد پيدا نمودن شيوه‌هاي آموزشي هستند كه بتواند نيروهاي درماني كارآمد‌تري را تربيت نمايد (6تا9). در حال حاضر، رايج‌ترين قالب تدريس دروس عملي دندانپزشكي به دو صورت مجزاي پره‌كلينيكي (فانتوم) و كلينيكي است. با توجه به فاصله زماني طولاني بين ارايه واحدهاي نظري، پره‌كلينيك و كلينيك، وقتي دانشجو وارد كلينيك مي‌گردد تنها مطالب كم رنگي از دروس تيوري گذشته را در ذهن خود دارد. در واقع او شيوه انجام و وسايل مورد نياز يك روش درماني را بدون ديدن آنها فراگرفته است. با عنايت به كاستي‌هاي موجود در استفاده از روش‌ سنتي آموزش دروس عملي دندانپزشكي، محققان تصميم به اجرا و ارزيابي روش آموزشي پيشنهادي تحت عنوان "توضيح- نمايش- مشاهده- عمل" Tell-Demonstration-Observation-Action (TDOA) گرفتند. روش‌ها: اين مطالعه به صورت مداخله‌اي و با روش نمونه‌گيري سرشماري بر روي دانشجويان ورودي 1385 كه واحد دندانپزشكي كودكان عملي يك و قسمت اول عملي دو را به ترتيب در ترم‌هاي هشتم (نيمسال دوم 89-1388) و نهم (نيمسال اول 90-1389) انتخاب نموده بودند، انجام گرديد. در اين مطالعه در هر ترم چهار دوره يك ماهه (روتيشن) و در هر دوره پنج دانشجو شركت داشتند. هر روز كاري به مدت سه ساعت بود. مهارت‌هاي تقسيم‌بندي شده مورد آموزش در ترم هشتم شامل معاينه، تشكيل پرونده، پروفيلاكسي دندان‌ها، فلورايدتراپي، فيشورسيلانت‌تراپي و ترميم رزيني پيشگيرانه (PRR) و در ترم نهم پالپوتومي و پالپكتومي دندان‌هاي شيري بودند. استادان بخش نيز طي جلسه‌اي توسط مجري طرح كه طراح روش مورد مطالعه هم بود، با هدف، فلسفه و روش اجراي كار، آشنا شدند. در اين روش، ابتدا به صورت تيوري در حالي كه دانشجويان وسايل مورد نياز مهارت مورد آموزش را در روبروي خود مشاهده مي‌كردند، فلسفه و هدف كار براي آنها توضيح داده شد (Tell). سپس نحوه انجام كار بر روي دندان كشيده شده يا بيمار و يا هر دو (بسته به مهارت مورد آموزش)، توسط استاد براي دانشجويان توضيح و نشان داده شد (Demonstration). دانشجو علاوه بر مشاهده انجام فرآيند مورد آموزش توسط استاد در مرحله قبلي و پيش از اينكه خود شخصاً به انجام درمان بر روي بيمار بپردازد، مراحل انجام درمان توسط دانشجويان ترم‌هاي بالاتر را در زير نظر استادان بخش مشاهده (Observation) و در صورت نياز به آنها در انجام درمان كمك نمود. سرانجام دانشجو همان درمان‌ها را شخصاً و زير نظر استادان بخش بر روي بيماران انجام داد (Action). براي ارزيابي نظرات دانشجويان نسبت به روش جديد آموزشي، پرسشنامه‌ي محقق‌ساخته‌اي شامل هفت سوال در پايان نيمسال اول سال تحصيلي 90-1389 (ترم نهم) در اختيار آنان قرار گرفت. روايي محتوايي پرسشنامه، ا زطريق اخذ نظرات افراد متخصص تاييد گرديد. پايايي آن نيز از طريق آزمون مجدد كه با فاصله دو هفته بر روي تمامي افراد مورد مطالعه انجام شد، تاييد گرديد( 95%=r). براي جلوگيري از بروز سوگيري، توزيع و جمع‌آوري پرسشنامه‌ها توسط پرستار بخش انجام شد. نحوه پاسخ‌دهي به سوالات بر مبناي رتبه‌بندي ليكرت از بسيار مخالف تا بسيار موافق (با نمره 1 تا 5) بود. تجزيه و تحليل اطلاعات توسط نرم افزارSPSS-17 و با استفاده از آمار توصيفي انجام شد. يافته‌ها: در مجموع 20 دانشجو در مطالعه شركت داشتند كه 50 درصد آنها (10 نفر) دختر بودند. نتايج نشان داد كه ميانگين و انحراف معيار نمره كسب شده از سقف پنج 53/0±65/4 بود. شصت و پنج درصد از دانشجويان به تمامي سوالات پرسشنامه پاسخ بسيار موافقم را دادند و هيچ يك از سوالات پرسشنامه با گزينه بسيار مخالفم پاسخ داده نشده بودند. بحث: ويژگي مهم روش TDOA اين است كه به علت پيوستگي آموزش تيوري، پره‌كلينيك و كلينيكي براي هر مهارت، سهولت يادگيري و ماندگاري بهتر مطالب را در پي خواهد داشت؛ يافته‌هاي اين مطالعه نيز مويد اين موضوع است. از اركان اصلي اين روش، نمايش انجام مهارت عملي توسط استادان و مشاهده عملكرد دانشجويان سال بالاتر توسط دانشجويان سال پايين‌تر است. مطالعه فيوگيل (Fugill) نيز نشان داده است كه دانشجويان دندانپزشكي از مشاهده مراحل انجام كارهاي كلينيكي كه توسط استاد مربوطه به عنوان role model انجام مي‌گرديد، رضايت بسيار داشتند(10). نتيجه‌گيري: يكي از مهم‌ترين موانع اجراي روش TDOA عدم تناسب كوريكولوم فعلي با زمان مورد نياز براي اجراي كامل آن مي‌باشد؛ چرا كه در كوريكولوم موجود حجم زيادي از مطالب بايد در فرصتي اندك به دانشجو آموزش داده شود كه اين موضوع موجب مي‌شود كه دانشجو مهارت‌هاي زيادي را به صورت ناقص بياموزد و پس از فراغت از تحصيل با آزمون و خطا بر روي دهان بيماران به تدريج مهارت تجربي را كسب نمايد.