كاربرد و مقايسه الگوي اعتقاد بهداشتي و تيوري رفتار برنامه‌ريزي شده در پيشگويي عوامل مرتبط با استفاده از كمربند ايمني در رانندگان شهر سبزوار

Application and Comparison of the Theories of Health Belief Model and Planned Behavior in Determining the Predictive Factors Associated with Seat Belt Use among Drivers in Sabzevar

مقدمه: بعد از بيماري‌هاي قلبي، حوادث ترافيكي دومين علت مرگ و مير در كشور هستند. در حالي كه استفاده از كمربند ايمني خطر مرگ و مير را حدود 50-41 درصد كاهش مي‌دهد، ميزان استفاده از كمربند ايمني در ايران حدود 56-3 درصد گزارش شده است. اين مطالعه با هدف تعيين پيشگويي‌كننده‌هاي استفاده از كمربند ايمني در رانندگان شهر سبزوار براساس الگوي اعتقاد بهداشتي و تيوري رفتار برنامه‌ريزي شده انجام شد. روش‌ها: در اين مطالعه توصيفي–تحليلي كه به صورت مقطعي انجام شد تعداد 340 نفر از رانندگان شهر سبزوار به روش نمونه‌گيري خوشه‌اي (35×10) انتخاب و مورد بررسي قرار گرفتند. براي جمع‌آوري داده‌ها از پرسشنامه‌اي استفاده شد كه براساس الگوهاي مورد بررسي طراحي و به صورت خود ايفا تكميل گرديد. روايي پرسشنامه از طريق پانل خبرگان و پايايي آن به وسيله آلفاي كرونباخ تعيين شد (83-65/0). براي تجزيه و تحليل داده‌ها از آزمون‌هاي توصيفي و تحليلي (ضريب همبستگي پيرسون، آناليز مسير مبتني بر رگرسيون و T test، ANOVA) استفاده گرديد. نتايج: ميانگين نمره گزارش شده توسط افراد در مورد استفاده از كمربند ايمني، معادل 63 درصد نمره حداكثر از پرسشنامه بود. اختلاف معناداري در نمره استفاده از كمربند ايمني بر اساس سطح تحصيلات مشاهده گرديد. به طوري كه با بالارفتن سطح تحصيلات ميزان استفاده از كمربند ايمني افزايش مي‌يافت. همبستگي معناداري بين متغيرهاي الگوي مورد بررسي (به جز شدت درك شده) با قصد استفاده از كمربند ايمني مشاهده گرديد(01/0 > P). متغيرهاي تيوري رفتار برنامه‌ريزي شده (9/37 درصد) بهتر از متغيرهاي الگوي اعتقاد بهداشتي (4/15 درصد) واريانس قصد استفاده از كمربند ايمني را توضيح مي‌دادند. در بين متغيرهاي تيوري رفتار برنامه‌ريزي شده و الگوي اعتقاد بهداشتي، اثر مستقيم هنجارهاي انتزاعي (313/0=B) و راهنما براي عمل (210/0= B) بيش از ساير متغيرها بود. نتيجه‌گيري: ميزان استفاده از كمربند ايمني در جامعه مورد بررسي در حد متوسط بود كه با توجه به آمار بالاي مرگ و مير ناشي از وسايل نقليه در كشور و نقش كمربند ايمني در كاهش مرگ و مير بايد ميزان استفاده از آن افزايش يابد. در برنامه‌هاي آموزشي ارتقادهنده استفاده از كمربند ايمني، تيوري رفتار برنامه‌ريزي شده بهتر از الگوي اعتقاد بهداشتي مي‌تواند به عنوان الگوي نظري براي پيش‌بيني قصد استفاده از كمربند ايمني به كار رود.

Introduction: After heart diseases, traffic accidents are the main leading cause of mortality in the country. This is while seat belt use can significantly decrease the risk of mortality up to 41 to 50 percent. The rate of seat belt use among Iranian drivers is reported to be 3 to 56 percent. This study aimed to determine the predictive factors of seat belt use among drivers of Sabzevar based on Health Belief Model (HBM) and Theory of Planned Behavior (TPB). Methods: A clustered (10×35) sample of 340 drivers in Sabzevar town was surveyed in this descriptive analytical study. Data was collected using a self-administered questionnaire designed according to TPB and HBM. An experts panel approved its validity, and its reliability was verified by Cronbach Alpha test (?=0.65%-0.83%). Data was analyzed using Spearman coefficient, ANOVA, t test, and path analysisvia regression. Results: The subjects’ self-reported mean score of seat belt use was 63% of maximum score of the scale. Significant difference was found in seat belt use among different educational levels; as the higher the educational level, the more score for seat belt use. A significant correlation was observed between variables of TPB and HBM (except perceived severity) and intention to wear sealt belt (p < 0.01). The variables of TPB explained the variance of intention of seat belt use better (37.9%) than that of HBM (15.4%). Among variables of the two models, abstract norms (B=0.313) and cue to action (B=0.210) had more direct effects. Conclusion: Seat belt use among the subjects was in an average level. According to the high mortality due to transporation vehicles in country and the effective preventive role of seat belt, the use of this device should be enhanced. As a theoretical framework in instructional programs which are intended to propound seat belt use, TPB could be applied better than HBM to predict the intention of seat belt use.