تاملي در باب بايسته‌هاي تحول در علوم انساني: حركت به سمت تحقق علوم انساني اسلامي

Reflections on Proper Traits of an Evolution in Human Sciences Moving toward Realization of Islamic Human Sciences

شايد مهم‌ترين مشكل در عرصه علوم انساني در كشور ما، ناسازگاري اين علوم با فضاي فرهنگي و نيازهاي عينيِ جامعه ديني است: هم اسلام براي زندگي دنيوي انسان‌ها برنامه دارد و هم اين علوم ادعاي چنين برنامه‌اي را دارند. اگر در عرصه علوم انساني، مقصود از «علم ديني» را ديدگاهي بدانيم كه خواهان گسترش انديشه‌هايي است كه حاصل تعامل معرفتي بين آموزه‌هاي علوم جديد و آموزه‌هاي اسلامي ‌‌باشد، آنگاه مي‌توان مهم‌ترين نياز در عرصه علوم انساني را «توليد علم ديني» معرفي كرد. در اين مقاله كوشيده‌ شده با پيش‌فرض‌ قرار دادن ضرورتِ نوعي تعامل بين دستاوردهاي علوم جديد و آموزه‌هاي متون ديني و بدون ورود در اختلاف‌نظرهاي موجود در «معناي علم ديني»، راهبرد‌هاي مشتركي براي سياست‌گذاران جامعه علمي كشور توصيه شود كه در درازمدت، با فراهم آوردن زمينه‌هاي لازم براي تحقق علم ديني، وضعيت علوم انساني در جامعه اسلامي ما را از «تهديد» به «فرصت» تبديل سازد. اين سياست‌ها ناظر به بازنگري در برنامه آموزشي علوم جديد و معارف اسلامي و برقراري تعامل بين آنها، همراه با اعمال دغدغه‌هاي تربيتي لازم در فرايند تحصيل علم و اصلاح ساختارهاي كلان علم در كشور، از دانشگاه گرفته تا حوزه‌هاي علميه و آموزش و پرورش و برخي نهادهاي فرهنگي است.

Within the area of human sciences, perhaps one of the most important problems in Iran is the incompatibility of these sciences with the cultural milieu and concrete needs of a society which is deeply religious. At the same time, that Islam has a practical plan for the material life of human beings; human sciences claim to be offering a similar plan. If within the area of human sciences, by ‘religious science’ we mean a perspective, which strives to expand ideas that are the products of interaction between teachings of modern sciences and those of Islam, then one can present that the most important need of human sciences is ‘the production of religious science’. This paper takes as its presumption the necessity of some kind of interaction between the achievements of modern sciences and doctrines inherent in religious texts. The paper does not attempt to enter a discussion on the existing disagreements pertaining the meaning of ‘religious science’, but it aims to offer common strategies for policy makers who focus on scientific community. In the long run, such common strategies are intended to bring about the required conditions for realization of religious science and to convert the situation of human sciences from one of ‘threat’ to an opportunity’. The suggested policies intend to reexamine curricula of modern science and the Islamic teachings, so that to provide an interaction between the two. These policies also include our educational concerns about what the process of acquisition of science should entail. In addition, the suggested policies seek to modify macro structures pertaining to science nationwide, from universities to the seminaries, and from elementary & secondary education to certain cultural institutions.