جستاري درباره چيستي لذّت از منظر ابن‌سينا

An Inquiry on the Nature of the Pleasure in Avicenna’s Point of View

مسيله لذت از مسايل درازْعمر، سترگ، تاثيرگذار، و در عين حال، مناقشه‌انگيز در طول تاريخ بشري بوده است و از ديرزمان تاكنون توجّه مكاتب مختلف فلسفي‌ـ ‌اخلاقي و همچنين اديان الاهي و غيرالاهي، به‌صورت سلبي يا ثبوتي، بدان معطوف بوده است. گرچه ابن‌سينا در تعريف لذّت از حكيمان سلف تاثير پذيرفته، مقلّد محض آن‌ها نبوده است. او دو تعريف براي لذّت ارايه مي‌دهد كه تعريف دوم كامل‌تر از تعريف نخستين است. او براي تكميل تعريف‌اش به امور ايجابي و سلبي توجّه مي‌كند. بوعلي از يك حيثيت در گام نخست، لذّات را به حسي، عقلي و شهودي منقسم مي‌سازد و برخلاف تصوّر عامّه و برخي لذّت‌گرايان مدّعي است كه لذّات حسي باطني برتر از لذّات حسّي ظاهري، و لذّات عقلي و شهودي برتر از هر دوقسم لذّات حسّي‌اند و دلايلي براي به كرسي نشاندن اين مدّعا بيان مي‌دارد. او از جهات ديگر لذّات را به دنيوي (ناپايدار) و اخروي(ابدي)، جسماني و روحاني تقسيم مي‌كند، و لذّات اخروي و روحاني را بر لذّات دنيوي و جسماني ترجيح مي‌دهد و همچنين بر اين باور است كه لذّت امري تشكيكي و ذومراتب است و براي آن مراتب پنج‌گانه‌اي ذكر مي‌كند.

The problem of pleasure is one of the long life, great, effective and much as disputable during the human history. And a variety of philosophical-ethical schools, and also religions, divine and non-divine have paid attention - affirmatively or negatively - to it since a long time ago. Although, Avicenna has been affected in his definition of the pleasure by scholars of the past, but he had not been as a pure imitator of them. He has given two definitions about the pleasure the second of which is more perfect than the first. His definitions are based on the positive and negative affairs. In the first stage, Avicenna, divides the pleasures into three parts: sensual, intellectual and intuitive ones. He believes, in spite of the public assumptions and some epicureans, that inner sensual delights are superior to external sensual ones, and the intellectual pleasures and intuitive ones are better than both of sensual delights, and he gives reasons for his claims. In the second stage, he divides the pleasures into mortal and eternal, and then into corporeal and spiritual, but he perfects eternal and spiritual pleasures over corporeal and mortal ones. He also believes that the pleasures have systematic ambiguities in five degrees.