كليدواژه :
آوند , تشريح گياه , مربعات اعداد متوالي , شبكه , اسفزاري
چكيده فارسي :
ابو حاتم مظفر اسفزاري (سده 5 و 6ق) منجم، رياضي‌دان و طبيعي‌دان بزرگ ايراني، معاصر و همكار عمر خيام بود. از زندگانيش اطلاع چنداني در دست نيست؛ فقط بعضي مورخان و دانشمندان در آثار خود از وي ياد كرده‌اند. از مهم‌ترين كارهاي علمي او شركت در رصد اعتدال بهاري به منظور اصلاح گاهشماري و تدوين تقويم جلالي است. از او چندين اثر در زمينه‌هاي رياضيات، مكانيك، اندازه‌گيري اوزان، كاينات جو و گياه‌شناسي بر جاي مانده است و متاسفانه تعدادي از آثار او از بين رفته يا شناسايي نشده‌اند. در اين مقاله دو رساله نو يافته از اسفزاري براي نخستين بار عرضه مي‌شود. نخستين آنها، رساله‌اي رياضي به عربي با نام «برهان علي جمع المربعات المتواليه» و موضوع آن اثبات هندسي دستور مجموع مربعات اعداد متوالي است. ديگري رساله‌اي به فارسي در گياه شناسي با نام «رساله الشَبَكه» و موضوع آن تشريح اجزاي گياه و بررسي انواع و كاركرد شبكه مجاري تغذيه در گياهان (آوند) است. اين رساله ارزشمند نشانگر پيشگامي دانشمندان ايراني در شناخت و تبيين آوند در گياهان است.
چكيده لاتين :
Ab? H??tam Muz?affar Asfiz?r? (5th and 6th centuries A.H.), the great Iranian mathematician, astronomers and scholors, was a contemporary of Khayy?m. We don’t know much about his life excert what has been mentioned in some historians’ and scholars’, works. Amony his most remarkable scientific achievements, we can mention his role in vernal equinox in order to modify and improve chronology and Jal?l? Calender. Although, unfortumately, some of his works have still not been discovered or have been lost, he has some works in different fields such as Mathematics, mechanics, weight measurement, cosmology and botany.
In this article, two separate theses are presented, which were amony Asfiz?r? ,s lost works. The first thesis is an Arabic mathematical one called “Borh?n ?al? Jam ?a-i al-Morabb ?a?t-i al- Motiv?l?ah” focusing on geometrical proving of the total squares numbers. The second thesis is a Persian one called “Ris?lat-i al- Shabakah” in botany, focusing on analysis of a plant parts and surveying vessel network system in plant and the way leaves and fruit are fed through these vessles. This significant thesis show how Islamic scholors, despite having no accurate instruments, had looked profoundly and scientifically in natural issues.
