كليدواژه :
نظام اجتماعي , سازمان هاي غير دولتي , حوزه عمومي , جامعۀ مدني , تمايز و تفكيك كاركردي
چكيده فارسي :
هدف مقاله حاضر مطالعه و تحليل جامعه‌شناختي مهم‌ترين دگرگوني‌هاي ساختار جامعه مدني ايران طي يك قرن گذشته، يعني فاصله زماني دو دوره انقلاب مشروطه (1285 تا 1320) و انقلاب اسلامي (1357تا 1388) است.
اين مطالعه مبتني بر نظريه نوسازي در جامعه‌شناسي است كه تفكيك و تمايز كاركردي و نيز تخصصي‌شدن نقش‌ها و كاركردهاي نظام‌هاي اجتماعي را در روند توسعه جامعه از سنتي به مدرن توضيح مي‌دهد و تلاش مي‌كند فرآيند رشد و توسعه نظام جامعه مدني را در ارتباط با ساير فرآيندهاي تغيير تكاملي نظام‌هاي اجتماعي ايران در دو دوره مشروطه و انقلاب اسلامي تحليل كند. نتايج اين مطالعه كه به روش اسنادي و با تكنيك مقايسه‌اي صورت گرفته است، نشان مي‌دهد كه اولين فرآيند تغيير اساسي در جامعه ايران با تغيير سياسي آغاز شد؛ فرآيندي كه منجر به شكل‌گيري قواي مقننه، مجريه و قضاييه شد. در اين دوره، همه نظام‌هاي اجتماعي در جامعه ايران به سه نهاد اجتماعي وابسته به هم، يعني "دين"، "بازار" و "دولت" محدود مي‌شدند. اين نظام‌ها به مرور زمان به هفت نظام اجتماعي نسبتاً مستقل شامل دولت، اقتصاد، دين، آموزش، حقوق، قشربندي اجتماعي و جامعه مدني گسترش پيدا كردند. آخرين نظام اجتماعي ساخت‌يافته در جامعه ايران، يعني جامعه مدني، به تدريج در ابعاد و جنبه‌هاي زير توسعه و تكامل مي‌يابد: فضاي عمومي، سازمان‌هاي غير دولتي، شوراها، مطبوعات، احزاب سياسي و جنبش‌هاي اجتماعي (دانشجويي، زنان و حقوق بشر). هم‌چنين مي‌توان گفت امروزه نقش‌ها و كاركردهاي جامعه مدني مانند وظايف و كاركردهاي ساير نظام‌هاي اجتماعي به طور نسبي در چارچوب سازمان‌ها نهادينه و تخصصي مي‌شوند.
چكيده لاتين :
The present paper aims to study and conduct a sociological analysis on the most important changes occurring in Iran’s civil society during the past century that is between Constitutional Revolution period (1285-1320/1906-1941) and that of the Islamic Republic (1357-1388/1978-2009).
The study draws on modernisation Theory in sociology in attempting to explain functional differentiation and specialization of roles and functions of the social systems transiting from traditional society to the modern one in the process of development. The article sets out by conducting a sociological analysis on the development process of civil society in relationship to evaluative changes occurring in structures of the Iranian society within two periods of the constitutional Revolution and Islamic Republic. The results of the study, which has been carried out using documentary and comparative methods, show that the first essentially social change in the Iranian society started with a political development process leading to realization of the legislative, executive and judiciary powers. In this age the social systems of Iranian society were restricted to three socially dependent institutions, namely, religion, Bazaar (economy) and the state. Later these are gradually extended to include seven relatively independent social systems namely the state, economy, religion, education, law, social stratification and civil society. The last structured social system in the Iranian society, which is civil society, was gradually extended under the following aspects and dimensions: public sphere, non-governmental organisations (NGOs), councils, the press, political parties, and social movements (those of students, women and human rights). Today one can thus argue that the roles and functions of civil society, similar to duties and functions of the other Iranian social systems, are being relatively institutionalized and specialized within the framework of organisations.
