سايه عرفي بر طرز تازه

The Effects of Orfi Shirazi on Safavid Era Poets

عرفي شيرازي (متوفاي 999) از شاعران دوره آغازين شكل‌گيري سبك عصر صفوي (سبك هندي) است. عرفي در شيراز به دنيا آمد و در جواني به هندوستان سفر كرد. تذكره‌نويسانِ عصر صفوي براي مهاجرت او به هند، دلايل گوناگوني ذكر كرده‌اند. عرفي از نظر زماني در دوره‌اي مي‌زيست كه شعر فارسي در حال دگرگوني سبكي بود. ميراث شاعران ممتازِ فارسي نظيرِ فردوسي، نظامي، خاقاني، سعدي و حافظ با ظهور شاعراني مثل وحشي بافقي و بابا فغاني شيرازي، دستخوش تحوّلات فراواني شد. عرفي شيرازي از يك سو در دوره افول قصيده‌گويي سنّتي و از سوي ديگر در آغاز پيدايي غزل موسوم به سبك هندي قرار داشت. بر اساس نظريّه سبك هندي غزل از لحاظ درون مايه، حاصل ضرب آگاهي در منطق شعري است و غايتِ كاركردِ يك غزلِ ممتاز در اين سبك، اعجاب آفريني در شنونده است. مباني سنّتي غزل كه با سعدي و حافظ انسجام تاريخي يافته بود، در دوره عرفي و كمي قبل از او (در زمان بابا فغاني شيرازي)در هم شكست و پايه‌هاي غزلي نو بر اساس نظريه فوق، ريخته شد. عرفي در سرآغاز اين انقلابِ ادبي قرار داشت. او آگاهي شاعرانه را با منطقِ هنري خود درآميخت و طرحي ديگر از سخن درافكند. شاعران برجسته سبك عصر صفوي از عرفي به عنوان استاد شعر و پيشكسوت در فنِّ غزل ياد كرده‌اند. بس است عرفي هم داستان من صايب به نغمه سنجي مرغِ سحر چه كار مرا (صايب) كيفيت عرفي طلب از طينت غالب جام دگران باده شيراز ندارد (غالب دهلوي) از لحاظ مضمون و فرم، شاعرانِ سبك عصرصفوي از شعرِ عرفي تاثير فراوان گرفته‌اند. در اين مقاله به چگونگي و ميزان اين تاثيرگذاري توجّه شده و مقايسه‌اي ضمني بين شعرِ عرفي و شاعران ادوار بعدي صورت گرفته است.

Orfi Shirazi (d. 999) lived at the time when the Safavid (Hindi) style was being formed. Orfi was born in Shiraz and traveled to India in his youth. Safavid biographers have mentioned different reasons for his migration. He lived in an era when Persian poetry was undergoing a stylistic change. With the appearance of poets like Vahshi Baafqi and Baba Faghan Shirazi, the heritage of outstanding poets, such as Ferdowsi, Nezami, Khaqani, Sa`di and Hafez, underwent many changes. The traditional bases of ghazal, historically strengthened by Sa`di and Hafez, were shattered in Orfi’s time or even earlier in Baba Faghan Shirazi’s time. Orfi was at the threshold of this revolution. Safavid eraʹs outstanding poets, who were strongly influenced by Orfi’s poems, have considered him to be a pioneer and master in composing ghazals This article studies the extent and nature of this influence and compares Orfi’s poems with those of later poets.