رويكرد مشاركت جويانه در نوسازي و بهسازي بافت هاي فرسوده شهري

Participatory Approach in Renovation and Rehabilitation of Deteriorated Urban Fabrics

امروزه بافتهاي فرسوده شهري از جمله مهمترين معضلاتي هستند كه گيربان گير شهرها شده اند. اين بافتها به طور عمده بخشهايي از شهر هستند كه از چرخه تكاملي حيات آن جدا گشته و به شكل كانون مشكلات و نارسايي ها درآمده اند. اين درحاليست كه اين بافتها از ظرفيتها و قابليتهاي نهان بسياري برخودارند كه اگر به فعليت برسند ميتوانند در فرايند توسعه شهر به عنوان نيروي محرك استفاده شوند. از اين رو توسعه نوسازي و بهسازي بافتهاي فرسوده شهري از اهداف اصلي نوسازي شهرها قرار گرفته است. طي سالهاي متمادي براي برطرف نمودن اين معضلات راهكارهاي بسياري پيش روي مسيولين شهري قرار گرفته است. اما اين رويكردها عمدت به دليل نگرشهاي صرفاً كالبدي، گرايشهاي صرفاً طراحانه و در نظر نگرفتن خواست ساكنين اين بافتها، عمدتًا با شكست مواجه شدند. با توجه به اينكه نوسازي شهرها در جهت ارتقا كيفيت زندگي صورت ميگيرد لازم است كليه ابعاد كالبدي و غيركالبدي (اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي) شهر مدنظر قرار گرفته شود و از آنجا كه مردم استفاده كنندگان و ذينفعان اصلي طرحهاي شهري هستند، توجه به خواست و نيازهاي آنها در طرحهاي شهري اهميت به سزايي دارد و راه را براي تحقق پذيري اين طرحها نيز هموار ميسازد. امروزه ارگانهاي دولتي، مقامات تصميم گيرنده و مجريان طرحها، همگي به اين موضوع واقف شده اند كه حضور و مشاركت مردم در امور شهر به ويژه بافتهاي فرسوده و تاريخي، نقش اصلي را در تحقق پذيري اين طرحها ايفا مينمايند. اين امر نه تنها در تحقق اين پروژهها موثر است، بلكه از طريق درگير نمودن مردم با محيط زندگي خود، از انواع كمكهاي مردمي (مالي و نيروي انساني) استفاده نموده و آنان را نسبت به محل سكونت خود حساس مينمايد. بدين ترتيب مردم خود را در برابر سكونتگاه خود مسيول دانسته و پايداري اين طرحها تضمين ميشود. اين مقاله درصدد است با ارايه فرايندي منتخب با رويكردي مشاركتي، گامي در جهت تحقق پذيري پروژه هاي نوسازي و بهسازي بافتهاي فرسوده شهري بردارد. در اين راستا مقاله حاضر به تبيين اهميت موضوع مشاركت در امر بهسازي و نوسازي بافتهاي فرسوده پرداخته و سعي در عملياتي نمودن آن با استفاده از فرايند مشاركتي منتخب، در حوزه دانش طراحي شهري دارد. ساختار اصلي مقاله از سه بخش تشكيل ميشود: بخش اول، با عنوان مباني نظري، دربرگيرنده تعاريف، تاريخچه و معرفي سطوح مشاركت است. فرايند » بخش دوم، تحت عنوان مشاركت در عمل، ضمن بيان مزاياي مشاركت، به معرفي فرايندهاي مشاركتي پرداخته و را به عنوان فرايند منتخب در حوزه دانش طراحي شهري معرفي نموده است و ابزارهاي مشاركتي را در اين « همكاري پايدار فرايند بررسي مينمايد. در نهايت در بخش سوم، نمونه موردي شهر له در تبت مورد بررسي قرار گرفته شده است. اين مقاله اين شهر را به عنوان يكي از نمونه هاي موفق در خصوص اجراي يك فرايند مشاركتي بافت فرسوده معرفي نموده و به تشريح فرايند مشاركتي همكاري پايدار در نوسازي بافت فرسوده اين شهر ميپردازد. با توجه به مطالعات انجام شده، فرايند همكاري پايدار با هدف پايداري زيست محيطي، به صورت يك چرخه طراحي شده است. اين فرايند، به عنوان فرايندي مشاركتي كه متخصين و مردم، در تمامي مراحل آن حضور دارند، ميتواند راهگشاي طراحان و برنامهريزان شهري در تحقق پروژههاي نوسازي و بهسازي بافتهاي فرسوده باشد.