اهميت پارامترهاي مورد استفاده در پهنه‌بندي زمين‌ساختي خود سامانده ايران

The Significance of Parameters Used for Self-Organized Tectonic Zoning of Iran

وجود گسل‌هاي فعال، آتشفشان‌ها، رخداد زمين‌لرزه‌هاي ويرانگر و پستي و بلندي‌هاي فراوان در ايران، بررسي زمين‌ساختي و لرزه‌زمين‌ساختي اين سرزمين را از اهميت فراوان برخورداركرده است. در گذشته پهنه‌بندي‌هاي زمين‌ساختي و لرزه‌زمين‌ساختي اين كشور با استفاده از معدودي داده‌هاي سطحي شامل: مشاهدات صحرايي، عكس‌هاي هوايي، تصاوير ماهواره‌اي و ... انجام شده است. افزايش حجم داده‌ها، و لزوم پهنه‌بندي دقيق و به دور از قضاوت‌هاي شخصي باعث شده كه در سال‌هاي اخير با استفاده از طيف وسيعي از داده‌هاي سطحي و زير سطحي و كاربرد روش‌هاي آماري چند متغيره، اقدام به تهيه نقشه‌هاي رقومي خود سامانده شود. در اين مقاله، ابتدا مجموعه گسترده‌اي از اطلاعات زمين‌شناسي، ژيوفيزيكي و زمين‌ريخت‌شناسي ايران گردآوري و سپس با استفاده از مدل‌هاي آماري، نقشه‌هاي رقومي خود سامانده تهيه شده است. بر اساس نتايج حاصل سرزمين ايران به 7 زون زمين‌ساختي تقسيم شده است. چنانچه نقش و اهميت هر يك از پارامترهاي مورد استفاده در پهنه‌بندي مشخص شود، شايد بتوان به منظور سهولت و تسريع در كار پهنه‌بندي فقط پارامترهاي مهم را مورد استفاده قرار داد. از اين رو تعيين نقش و اهميت هر يك از پارامترهاي مورد استفاده در انجام پهنه‌بندي زمين‌ساختي از اهميت فراوان برخوردار است. در اين راستا با استفاده از روش‌هاي آماري تحليل واريانس، نقش پارامترها در پهنه‌بندي مشخص شده است. نتايج حاصل نشان مي‌دهد كه از بين پارامترهاي مورد استفاده شاخص‌هاي زلزله‌خيزي، رخنمون سنگ‌هاي سنوزوزييك و ناهنجاري‌هاي ثقلي به ترتيب بيشترين نقش را در اين پهنه‌بندي ايفا نموده‌اند. در ادامه با كاربرد روش‌هاي كاهش ابعاد، پارامترهاي مورد استفاده در پهنه‌بندي بر اساس ارتباط دروني و ميزان همبستگي در 12 گروه تفكيك شده‌اند. در اينجا نكته حايز اهميت اين است كه برخلاف استفاده فراوان از مقادير b , a رابطه گوتنبرگ - ريشتر در تهيه نقشه‌هاي زلزله‌خيزي و لرزه‌زمين‌ساختي، اين پارامترها نه تنها نقش مهمي در پهنه‌بندي نداشته، بلكه از همبستگي ضعيفي با ديگر پارامترهاي موثر در زون‌بندي برخوردار هستند. بنابراين به نظر مي‌رسد برآوردها و نقشه‌هاي تهيه شده با استفاده از اين مقادير ثابت از اعتبار علمي لازم برخوردار نيستند.