همه‌گيرشناسي بيماري پژمردگي ورتيسيليومي پنبه در استان گلستان: اثر بيماري بر صفات كمّي و كيفي موثر در عملكرد

EPIDEMIOLOGY OF VERTICILLIUM WILT OF COTTON IN GOLESTAN PROVIENCE:EFFECT OF VERTICILLIUM WILT ON QUANTITATIVE AND QUALITATIVE CHARACTERS OF COTTON ON YIELD

بيماري پژمردگي ورتيسليومي پنبه ناشي از قارچ Verticilium dahliae Kleb. يكي از مهم‌ترين بيماري‌هاي پنبه در استان گلستان است. به منظور تعيين اثر بيماري بر خصوصيات كمّي و كيفي و هم‌بستگي صفات موثر در عملكرد با تحمل به بيماري، 1500 بوته انتخاب و با توجه به ميزان سلامت آنها به پنج گروه تقسيم شدند. از هر گروه 100 بوته انتخاب و صفات كمي و كيفي بوته و وش ، قوه ناميه و وزن هزار دانه بذور تعيين و ضريب كاهش هر خصوصيت براي هر درجه بيماري نسبت به بوته سالم محاسبه شد. آناليز واريانس يك طرفه صفات اندازه‌گيري شده در هر گروه در قالب طرح كاملاً تصادفي و به روش نرم‌افزار SAS نسخه 9 و مقايسه ميانگين صفات به روش Tukey در سطح معني‌دارF صورت گرفت. 15 رقم پنبه درقالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در چهار تكرار در دو مزرعه آلوده و غيرآلوده به عامل بيماري كشت گرديدند. شاخص بيماري پژمردگي ورتيسليومي، ارتفاع بوته، تعداد شاخه زايا تعداد غوزه در بوته، قطر طوقه، عملكرد، زودرسي و وزن تك غوزه اندازه‌گيري شدند. آناليز واريانس ساده و مركب با استفاده از برنامه كامپيوتري MSTATC محاسبه و ميانگين صفات با آزمون دانكن مقايسه شدند. هم‌بستگي فنوتيپي دو به دوي صفات با برنامهSAS و هم‌بستگي ژنتيكي با استفاده از برنامه Gen.cor تخمين زده شد. نتايج نشان داد كه بيماري پژمردگي ورتيسيليومي باعث كاهش ارتفاع بوته، تعداد گره، تعداد شاخه‌هاي زايا، تعداد غوزه در بوته، وزن غوزه، وزن هزاردانه، عملكرد، تعداد برگ، كيل، استحكام الياف، ضريب ميكرونر، طول الياف، يك‌نواختي الياف و كاهش قوه ناميه بذرهاي استحصالي از بوته‌هاي بيمار و افزايش درصد چربي پنبه دانه مي‌شود. هم‌بستگي ژنتيكي بين شاخص بيماري و تعداد شاخه رويا (63/0)، بين شاخص بيماري با طول شاخه رويا (69/0) و بين شاخص بيماري و طول شاخه زايا (34/0) مثبت و در سطح احتمال يك درصد معني‌دار بودند. بين شاخص بيماري با تعداد شاخه رويا هم‌بستگي معني‌دار و مثبت وجود داشت (31/0r = و 01/0= a). هم‌بستگي بين شاخص بيماري با طول شاخه زايا و وزن غوزه، منفي و در سطح 5 درصد معني‌دار بود. به عبارت ديگر بوته‌هاي بيمار، طول شاخه‌هاي زايا و وزن قوزه كمتري دارند. بين شاخص بيماري و تعداد شاخه رويا هم‌بستگي فنوتيپي مثبت و معني‌دار وجود داشت (31/0)، بين شاخص بيماري با طول شاخه زايا و وزن قوزه هم‌بستگي فنوتيپي منفي و معني‌دار مشاهده شد (به ترتيب 21/0- و 18/0-) . بين شاخص بيماري با تعداد شاخه رويا، طول شاخه رويا و طول شاخه زايا هم‌بستگي ژنتيكي مثبت و معني‌داري وجود داشت، بين شاخص بيماري با ارتفاع، زودرسي، وزن غوزه و عملكرد هم‌بستگي ژنتيكي منفي و معني‌دار ديده شد. بنابراين بوته‌هايي با تعداد شاخه‌هاي روياي بيشتر، طول شاخه‌هاي زايا و روياي بيشتر و با شاخ و برگ بيشتر، تحمل بيشتري در مقابل حمله عامل بيماري دارند.

Verticillium wilt incited by Verticillium dahliae Kleb. is one of the destructive diseases of cotton in Golestan Province. In order to determine the effect of disease on the quantitative and qualitative characters of cotton yield and the phenotypic and genotypic correlation between characters of cotton plant yield and its tolerance to Verticillium wilt, 1500 plants were selected and grouped into five categories based on the rate of disease severity. In each group, 100 plants were selected and evaluated for rate of seed germination, quantitative and qualitative characters of yield, and weight of 1000 seeds. Characters were evaluated using SAS software based on a completely randomized block design with four or five replications. Fitfty cotton cultivars of Gossypium hirsutum with different characteristics were planted in a completely randomized block design with four replications in infected and non- infected soil. Then the disease indexes of yield, boll weight, early maturity, sympodial length, monopodial number, monopodial length of each cultivar were measured .The correlation between characters were then evaluated using SAS and Gen.cor software. The results showed Verticillium wilt reduces the rate of seed germination, boll weight, yield, ginning turnout, weight of 1000 seeds, plant height, number of leaves, number of bolls, number of nodes, oil percentage in wet seed, elongation, fiber fineness, length of fiber, fiber strength, fiber uniformity and percentage of oil in dried seed. The results also showed positive and significant genetic correlation between disease index and sympodial length (0.34), monopodial number (0.63) and monopodial length (0.69)., and negative and significant genetic correlation between disease index and boll weight and total yield. Positive and significant phenotypic correlation was also found between disease index and monopodial (0.31). There were also negative and significant correlations between the disease index, sympodial length and boll weight of (-0.21 and -0.18).The infected plants had less monopodial numbers and boll weight than healthy plants. Therefore, tolerant cultivars had more monopodial and sympodial branches and longer sympodial length than sensitive cultivars.