روسيه و انگليس و مسيله جانشيني شاه در ايران صدرِ قاجار*

يكي از دشواري‌ها و مشكلات ساختاري دولت قاجار، مسيله وليعهدي و جانشيني شاه قاجار بود. با وجود سياست‌هايي كه طراحي شده بود، اين مسيله در چند برهه در فاصله انتصاب عباس ميرزا به وليعهدي تا سلطنت محمدشاه قاجار، ايران را به بحران و جنگ داخلي كشانيد. ناتواني دولت قاجار و اختلافات شاهزادگان و سياست‌هاي ناموفق داخلي سبب گرديد تا دولت‌هاي روس و انگليس در يك امر داخلي مداخلات موثر داشته باشند. روس‌ها در پي عهدنامه‌هاي گلستان و تركمانچاي حق نظارت و قيموميت براي خود به دست آوردند و انگليسي‌ها نيز با نوسان در سياست خارجي خود، از ترس خطر توسعه روزافزون نفوذ روس‌ها در منطقه از «سياست بي‌اعتنايي» به «سياست ايفاي نقش فعال» گرايش پيدا كردند و بر سر آن با روس‌ها توافق نمودند. توافق و دخالت اين دو دولت در مسيله جانشيني با اينكه خطر بحران شديد و جنگ داخلي را برطرف نمود، اما پيامدهاي آن دولت قاجار را در سياست خارجي و داخلي با مشكلات اساسي مواجه كرد. واژگان كليدي: روسيه، انگلي