واكاوي مهاجرت آل‌عتوب به خليج فارس و تسلط بر بحرين (1129-1196ق/1716-1783م)

با مرگ كريم‌خان زند به سال 1193ق/1779م، فتنه و آشوب سراسر ايران را فرا گرفت. بنابراين از تسلط و اقتدار ايران بر خليج فارس و سواحل آن كاسته شد. از سوي ديگر، آل‌عتوب، از قبايل ساكن در جنوب شرقي عربستان، به عللي كه در اين پژوهش بدان پرداخته‌ايم، از فرصت استفاده كرد و در كرانه‌هاي غربي خليج فارس (كويت كنوني) ساكن شد و توانست در پايان دوره زنديه بر بحرين تسلط يابد. دولت انگليس به اهميت سوق‌الجيشي منطقه خليج فارس، به منزله معبر نفوذي به سرزمين آكنده از ثروت هندوستان، پي برده بود و با حمايت همه جانبه از شيوخ كرانه‌ها تلاش مي‌كرد نفوذ خود را هرچه بيشتر سازد. اندكي پس از مهاجرت اين طوايف به كرانه هاي خليج فارس، تيره اي از آنان، معروف به «آل‌خليفه»، چشم طمع به بحرين دوخت و توانست پس از سال‌ها كشمكش و درگيري با ساكنان بومي و حكام محلي خليج فارس، از جمله طوايف آل مذكور و آل‌صباح، تسلط خود را در آن منطقه تثبيت كند. بحرين طي تاريخ چندين هزارساله خود، با فراز و فرودهايي بسيار، جزيي از خاك ايران به‌شمار مي‌رفت؛ اما از هنگامي كه اعراب مهاجر اين منطقه را تحت نفوذ خود در آوردند، عامل تغييرات اساسي در نظام سياسي آن شدند و اين روند را تا جدايي نهايي از سرزمين ايران در 1349ش/ 1971م پيش گرفتند. اين مقاله بر آن است تا به سه پرسش مهم زير پاسخ دهد: 1. چه عواملي در مهاجرت اعراب به كرانه هاي خليج فارس نقش اساسي را داشته است؟ 2. چگونه شرايط حاكم بر ايران به همراه عوامل ديگر، زمينه را براي تسلط هر چه بيشتر خاندان آل خليفه فراهم كرد؟ 3. واكنش دربار ايران در قبال استقرار آنان در منطقه چگونه ارزيابي مي‌شود؟