نظريه سهروردي در باب عليت و تاثير آن بر محقق دواني و ميرداماد

حكمت اشراق سهروردي داراي اصول و مباني بديعي است كه نه تنها در حكمت مشا يافت نمي شود، بلكه پايه و اساس تفكرات انديشمندان بعدي قرار گرفته و نقطه عطفي در تاريخ فلسفه به شمار مي آيد. نظريه اضافه اشراقيه كه در جهت تبيين رابطه علت و معلول از سوي سهروردي مطرح شده است، يكي از اصول بنيادين اين فلسفه است. از آنجا كه ارتباط ميان علت و معلول در نهايت به ارتباط ميان خالق و مخلوق مي انجامد، فيلسوفان مسلمان پيش از سهروردي با بهره گيري از تعاليم ديني سعي كردند ارتباط عميق تري ميان آن دو اثبات كنند. به عنوان نمونه ابن سينا با در نظر گرفتن تركيب شي از وجود و ماهيت و امكان ماهوي به عنوان ملاك نياز شي به علت، معلول را از جنبه وجودي مرتبط به علت و عين الربط به آن در نظر مي گرفت. پس از ابن سينا، سهروردي با انكار برخي مباني مشايين از جمله تركيب شي از ماده و صورت و نيز وجود و ماهيت و اعتباري دانستن وجود، قايل مي شود به اينكه معلول نه از جنبه وجودي بلكه با تمام هويت خود وابسته به علت است. با چنين تفسيري بالطبع رابطه عميق تري بين علت و معلول ثابت مي شود. همين ويژگي و نيز برخي موارد ديگر باعث مي شود ديدگاه سهروردي مورد توجه حكماي پس از وي قرار گيرد. دواني و ميرداماد از جمله پيروان اين انديشه به شمار مي آيند. آنها به رغم اينكه سعي داشتند براي گريز از اشكالات وارد بر نظر سهروردي تبيين جديدي از آن ارايه دهند، اما ديدگاه او را بر ابن سينا ترجيح داده و برگزيدند.