تحليلي تاريخي بر تكوين مفهوم پايان تاريخ در سينماي قرن21: روايت‌شناسي 13فيلم

A historical analysis regarding the evolution of the concept of history ending in the twenty first century cinema

اين مقاله، تحول مفهوم ديني پايان تاريخ را در سينماي آمريكا در سال‌هاي 1989 تا 2011 با استناد به متن 13 فيلم شامل سيصد، اسكندر، پرسپوليس، خانه شن و مه‏، كرش، پادشاه ايران، شبي با پادشاه، كشتي‌گير، روز استقلال، هنكاك، 2012، كتاب الي و مهمانان هتل استرويا مطالعه مي‌كند. از پايان دهه 1970 ميلادي، فيلم‌هاي ژانر جنگي _ روشن‌فكري براي اثبات عنصري عيني به نام برتري فرهنگي غرب ساخته مي‌شدند. سپس به تدريج براي اثبات بي‌سرانجامي تاريخ از دهه 1990، براي اثبات پايان تاريخ به معناي ديني ساخته شدند. نكته بارز و متفاوت اين برداشت ديني آن است كه در فيلم‌هايي از اين سبك، منجي جهان، شخصيتي انساني، ولي نه مقدس و در عين حال، خيالي و افسانه‌اي و گاه با كالبدي ماوراي انساني است. براي آنكه نشان دهيم اين برداشت صرفاً احساسي نيست و واقعيت دارد، روايت‌شناسي سيزده فيلمي را كه كم و بيش به اين گروه مربوط مي‌شوند و گاهي با بن‌مايه‌هاي مخالفت با ايران ساخته شده‌اند، بررسي مي‌كنيم. به لحاظ نظري با استفاده از رويكرد چند رشته‌اي ارتباطات و مطالعات فرهنگي مي‌توان گفت مفهوم پايان تاريخ در بستر كنش‌هاي نمادين در ديالوگ فيلم‌ها بازتاب يافته است تا پديده ارتباطي منجي تقدس زدوده را بازنمايي كند. از نظر مطالعات فرهنگي نيز روابط قدرت در سطح جهان امپراتوري (به تعبير ميكل هارت و آنتونيونگري، امپراتوري،1384) در بازسازي اين مفهوم تاثير داشته است تا شكل گيري امپراطوري مورد حمايت ايديولوژيك قرار گرفته تبديل به اسطوره‌اي بشود كه حضورش طبيعي جلوه كند. به لحاظ روش‌شناسي نيز براي شناخت بازنمايي مفهوم پايان تاريخ در متون اين فيلم‌هاي سينمايي از تحليل گفتمان لاكلا و موفه، نشانه‌شناسي بارت و روايت‌شناسي تاريخي كه قبلا روش آن را در مجله نقد _ 2004 _ ساختاربندي كرده‌ام، استفاده شده است و تحليل ميدان سينمايي نيز با رويكرد ساختارگرايي تكويني بورديو انجام مي‌شود. در كنار اين روش‌ها از اظهار نظر ديگران، درباره زندگي توليدكنندگان فيلم‌ها استفاده شده است. نتايج احتمالي بر اين اصل استوار خواهد بود كه جنس قدرت با روابط كهن اقتصاد سياسي قابل تعريف و سنجش‌پذير نيست و در عوض، جنس قدرت، نرم‌افزاري و غير ملموس است (همو: فصل اول و دوم) و بيشتر در گفتمان فيلم‌ها و كالاهاي فرهنگي يافت مي‌شود. اين فيلم‌ها نيز انسان را نه با ترس از نيروهاي ماورايي يا نيروهاي سخت، بلكه با اميد به آينده‌دار بودن تاريخ به تعادل اجتماعي و پيروي از هنجارهاي جهان امپراتوري جديد هدايت مي‌كنند.

This article studies the religious concept of ending of history in American cinema during decades of 2000 to 2011 by paying attention to the text itself not the film. From the end of decade of 1970, the war-elitism genre films were made in order to prove an actual element named as the cultural superiority of the Western societies and then gradually, they were made in order to prove the endlessness of the history and were made to prove the history ending in its religious sense. If we really demonstrate how much this perception is sensual or reasonable, the identification of the narration of such films which are usually made by themes against Iran is being studied. Theoretically, I make use of a multidisciplinary approach for the communication and the cultural studies. The concept of the ending of history has been reflected within the context of symbolic acts in dialogues of the films to represent the communicative phenomenon and considering the cultural studies, it can be shown that the hierarchy of power has influenced on the concept redevelopment. Methodologically, in addition to having interviews with two experts of Iranian Films, I make use of the debate analysis and the historical study of tradition in order to identify representation of the ending of history concept at the texts of such cinematic films. The possible results are laid over this principle that the power relations by themselves cannot be assessed or defined by the ancient relations of the political economy and instead, they are of software and intangible types and they are more found in the movie dialogues and the cultural commodities. Such films also direct the human being not only with having fear from the supernatural powers or the strenuous forces, but with a hope that the history will move toward a social balance and adherence to the norms of global empire.