ارزيابي اثرات پخش سيلاب بر توسعه ي بهره‌برداري از منابع آب و خاك (مطالعه ي موردي: ايستگاه پخش‌سيلاب كاشمر)

Evaluation of the Flood Spreading Subjected to Development of Soil and Water Resources (Case Study: Kashmar Flood Spreading Station)

توسعه ي بهره‌برداري از منابع آب و خاك، ضرورتي انكار‌ناپذير است كه بهره‌برداري از سيلاب‌ يكي از اين زمينه‌ها است. عمليات پخش ‌سيلاب در 35 مكان اجرايي، در محدوده ي يك هزار آبادي و در عرصه ي يك ميليون هكتار حوزه ي آبخير، به وسيله ي بخش دولتي در ايران آغاز شده است. هزينه‌هاي اجرايي و مشكلات بهره‌برداري و نگهداري اين فناوري نوين، مسايل بسياري براي مديريت دولتي و همچنين بر سر راه جلب جامعه‌ي بهره‌بردار براي حضور پويا در عرصه ي بهره‌برداري، نگهداري، توسعه و اشاعه آن به نقاط ديگر فراهم نموده است. اين پژوهش با هدف ارزيابي اثرات اين سيستم‌ها، به روش بررسي اسنادي و همچنين پيمايش تبييني و اكتشافي، از راه بررسي‌هاي محلي و پيمايش صحرايي، گفتگو‌هاي كارگاهي براي شناخت مشاركت‌مدار (PD)، استفاده از روش ارزيابي سريع (RA) و ابزارهاي معمول در روشPRA، در ايستگاه پخش سيلاب كاشمر به انجام رسيده است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در 8 سال اوليه ي بهره‌برداري، عرصه ي گسترش سيلاب‌ها، كم تر از 5 درصد عرصه ي پخش را پوشش داده است، بنابراين با وجود اين كه نسبت سود به هزينه (C/B) بيش از 14/1 برآورد شده است، ولي توجيهي مناسب براي سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده در ساخت و نگهداري سيستم نبوده است. مقايسه ي اقتصادي ارزش آب تغذيه شده به آبخوان‌ها (بيش از 5 ميليارد ريال در يك دوره ي 8 ساله) نسبت به دو هدف ديگر (كم تر از 4/0 ميليارد ريال) نشان مي‌دهد كه اهداف فرعي ياد شده، نه تنها در اقتصادي‌تر كردن طرح نقشي مهم ندارند، بلكه باعث افزايش مشكلات نگهداري اين سيستم‌ها نيز خواهند شد.

Development of soil and water resources through flood spreading systems is one of the accepted methods in water resources engineering and management. At the time being, 35 flood spreading stations constructed in Iran, and covers about thousands villages and a million hectares of the flood area. Expenditure of the operation and maintenance of such a modern systems is a main constraint for the governmental management. Hence, dissemination of this modern system is restricted among local communities. Evaluation of these systems is the main objective of this explanatory research in Kashmar flood spreading station. The necessary data and information were collected and achieved by reviewing the secondary data, field survey and conducting workshops through Participatory Rural Appraisal (PRA), Rapid Appraisal (RA) and Participatory Diagnoses (PD). The results of this research showed that within 8 years of operation of this system, only 5% of the project area were covered by flood and the rest of spreading area remained unused. Therefore, as an economic aspect, it can be said, although the B/C is more than 1.14, the construction of such a huge system is not accepted. The benefit of groundwater recharges (more than 5 billion Rials over 8 years period) is too high in comparison to others outputs (lese than 0.4 billion Rials). These results show if we focus on limited objective (groundwater recharges only), it could be a solution for reduction of mentioned constraints.