اثر نظام‌هاي خاك‌ورزي و مديريت بقاياي برنج بر عملكرد دانه و اجزاي آن در كلزا (Brassica napus L.) به عنوان كشت دوم در شاليزار

Effect of Tillage Systems and Rice Residue Management on Grain Yield and Its Components of Rapeseed (Brassica napus L.) as Second Crop in Paddy Fields

به منظور بررسي اثر نظام‌هاي مختلف خاك‌ورزي و مديريت بقاياي برنج بر عملكرد دانه و اجزاي آن و عملكرد روغن در كلزا (‌رقم هايولا 308‌) به عنوان كشت دوم در شاليزار، آزمايشي به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با 3 تكرار در سال‌هاي زراعي 83-1382 و 84-1383 در اراضي شاليزاري مؤسسه تحقيقات برنج كشور در رشت به اجرا درآمد. عوامل آزمايشي شامل نظام‌هاي خاك‌ورزي در سه سطح: بدون خاك‌ورزي، خاك‌ورزي حداقل (يك بار روتيواتور در عمق 15-10 سانتي‌متري و خاك‌ورزي متداول (شخم با گاوآهن برگردان‌دار در عمق 30 سانتي‌متري + روتيواتور) و مديريت بقاياي برنج در دو سطح (خارج نمودن بقايا و باقي گذاشتن بقايا) بود. تراكم بوته، تعداد خورجين در گياه، تعداد دانه در خورجين، وزن هزار دانه، عملكرد بيولوژيكي، درصد روغن، عملكرد دانه و شاخص برداشت و عملكرد روغن و نسبت كربن به نيتروژن (C/N) اندازه‌گيري شد. نتايج نشان داد كه ميان سطوح مختلف خاك‌ورزي از نظر صفات عملكرد دانه و روغن، عملكرد بيو لوژيك، شاخص برداشت، تراكم بوته و تعداد خورجين در گياه، تفاوت معني‌داري وجود داشت. علاوه بر اين، اثر مديريت بقايا و اثر متقابل نظام خاكورزي × مديريت بقايا نيز بر هيچ يك از خصوصيات به جز تراكم بوته معني‌دار نبود. كمترين ميزان عملكرد دانه و روغن به تيمار بدون خاك‌ورزي و باقي گذاشتن بقايا اختصاص داشت. تيمار خاك ورزي مرسوم با ميانگين عملكرد دانه 2225 كيلوگرم در هكتار و تيمار خاك‌ورزي حداقل با ميانگين عملكرد دانه 2032 كيلوگرم در هكتار و اختلاف معني‌داري با تيمار بدون خاك ورزي با ميانگين عملكرد دانه 1455 كيلوگرم در هكتار داشتند. به طور كلي، با توجه به نتايج حاصل از اين تحقيق، به نظر مي‌رسد كه عليرغم بيشتر بودن عملكرد در نظام خاك‌ورزي متداول، استفاده از نظام خاك‌ورزي حداقل در هر دو حالت باقي گذاشتن و خارج نمودن بقايا به دليل كاهش عمليات خاك ورزي به علت كاهش هزينه‌ها داراي برتري نسبي مي‌باشد.

To evaluate the effects of tillage systems and rice residue management on yield components, grain and oil yields of rapeseed (Brassica napus L.) as second crop in paddy fields, a factorial experiment was conducted using randomized complete block design with three replications at Rice Research Institute of Iran (RRII), in 2003-2004 and 2004-2005 cropping seasons. The experimental factors were tillage systems at three levels; no tillage, minimum tillage (one pass rotivator in depth of 10-15 cm) and conventional or complete tillage (moldboard plow in depth of 30 cm and rotivator) and rice residue management at two levels (R0: without residue and R1: with residue). Plant density, silique number per plant, grain number per silique, 1000-grain weight, biological yield, harvest index, oil percent, grain and oil yields and C:N ratio were measured. Results showed that there was a significant difference between tillage systems for grain and oil yields, biological yield, harvest index, plant density and silique number per plant. In addition, the effect of rice residue management and interaction of tillage system × residue management was not significant on any of the characteristics, except plant density. No tillage system with residue had the lowest grain and oil yields. Minimum tillage system (2033 kg/ha) and conventional tillage (2255 kg/ha) showed no significant difference for grain yield, however, they were significantly different from no tillage system (1455kg/ha). Results also showed that despite the higher grain yield in conventional tillage system, minimum tillage system with and without residue had relative advantages due to reducing the costs of tillage operations.