مفهومِ دوگانه‌يِ تركيبِ اصطلاحيِ«از بُنِ دندان»

The Dual Meaning of the Expresion "Az Bone Dand?n"

در همه‌ي فرهنگ‌هاي فارسي اعمّ از فرهنگ‌هاي عمومي و يا فرهنگ لغات و تعبيرات خاصّ يك اثر يا واژگان و اصطلاحات يك شاعر و نويسنده، و حتّي در شرح‌هايي كه بر برخي از متون كهن نظم و نثر نوشته شده، تركيب كنايي «از بن دندان» را به معني «از صميم دل، از دل و جان، و از روي ميل و رغبت» پنداشته‌اند؛ يعني در حقيقت تنها به يك وجه از معناي آن توجّه كرده‌اند. از آن‌جا كه اين مفهوم با توجّه به بافت جمله و انسجام معنايي در برخي ‌بيت‌ها و عبارت‌هاي شرح شده، درست به نظر نمي‌رسيد، به بررسي و استخراج نمونه‌هايي مختلف از متون نظم و نثر كهن پرداخته شد. نتيجه‌ي حاصل‌شده از اين پژوهش تبيين مي‌كند كه بايد تركيب كنايي مزبور را در عداد «اضداد» زبان فارسي به شمار آورد؛ زيرا در شاهد مثال‌ها و نمونه‌هاي گردآوري شده ـ بر خلاف معناي غالب و رايج اين تركيب ـ با مفهومي متضاد مواجه مي‌شويم كه از ديد فرهنگ نويسان و شارحان متون پنهان مانده است. در اين كاربرد معنايي دوگانه، تركيب كنايي «از بن دندان» به مفهوم «انجام كاري از روي اضطرار و ناچاري يا از سر طوع و تسليم» به كار رفته ‌است. اين تركيب از ديدگاه دستوري و نقشي مي‌تواند در حُكم «قيد‌واره يا متمّم قيدي و گروه حرف اضافه‌اي» به شمار آيد.

The ironic expression "az bone dandaan" has been written to mean "wholeheartedly and desirous" in all Persian Dictionaries including general and specific ones like those of idioms and expressions or the ones devoted to a particular poetʹs or workʹs terminology. In fact they have just pointed to one aspect of its meaning. Since this meaning was not in accordance with the semantic structure of some of the lines of poetry, the present author analysed a number of cases from Old Poetry and Prose texts. The outcome shows that the aforementioned expression should be regarded as one of the "Opposits" in Persian, because in the collected cases one can see that the expression means exactly something contradictory which has been ignored by lexicographers. In the opposite case the expression means: "obliged or forced to do something." This expression is an adverbial and a prepositional phrase.