تحولات تاريخي گمرك ايران و رونق اقتصادي در دوره قاجاريه

The Evolution of Iranʹʹs Customs in Relation to Its Economical Development in the Qajar Era

سازمان گمرك در ايران از قدمت زيادي برخوردار است. حكومت‌هاي ايران در دوران باستان و اسلامي هر كدام به شكلي داراي گمرك بوده و در انجام معاملات و مراودات اقتصادي به وضع حقوق و مقررات گمركي پرداخته‌اند. با روي كار آمدن سلسله قاجاريه در آغاز قرن سيزدهم قمري (19 م)، به دليل تحولات جهاني و افزايش روابط اقتصادي، سياسي و نيز حضور ايران در نظام اقتصاد جهاني، تحولات عمده‌اي در سازمان گمرك كشور به وجود آمد كه تاسيس وزارت گمرك، تنظيم و انتشار نظامنامه گمركي، لغو اصول اجاره‌داري و وضع تعرفه‌هاي نوين گمركي از مهم‌ترين آنها محسوب مي‌شود كه بيشتر پس از حضور نيروهاي خارجي در امور گمركي و مالياتي ايران حاصل شد. اين تحولات گرچه موجب شكل‌گيري ساختار نوين گمركي در ايران و افزايش نسبي درآمد گمركات نسبت به دوران پيش از قاجاريه شد گرديد ولي نتوانست بسترهاي لازم جهت رونق اقتصادي و مالي كشور را فراهم نمايد؛ در نتيجه سود حاصل از اين تحولات بيشتر نصيب كشورهاي صاحب قدرت و نفوذ در ايران شد. روش اين پژوهش و جهت‌گيري شيوه گردآوري داده‌ها، تاريخي بوده و از اسناد آرشيوي و منابع معتبر استفاده شده است.

The governmental customhouse in Iran is very long-standing and its generation goes back to the pre-Islamic and Islamic period. Each and every one of the Iranian governments in ancient times owned customhouses, and devised regulations for this office in the course of economic exchanges with other nations. After the Qajar dynasty took office in Iran in the early nineteenth century, some major developments were made in the countryʹs customs organization, because of the global changes and the increase in its political and economical relationships, as well as Iranʹs further involvement in the worldʹs economic system. Some of these developments, which were basically made after the presence of the foreign forces in the matters related to the customs, include: the establishment of the Ministry of Customs, formation and publication of the customs’ constitutional regulations, the abrogation of the principles of the tenancy, and setting new customs tariffs. Although these developments led to the rejuvenation of the structure of the customhouses in Iran and to the increase in the income through the customs, they failed to form the needed economic and financial foundations for the countryʹs development. Eventually, it was the foreign powers privileged in Iran which cherished the benefits of these developments. The approach of this study and its methods in gathering data are historical. The study thus employs archival documents and authoritative sources.