تشريح در طب دوران تمدن اسلامي و شيوه‌هاي دستيابي به دانش آن

Dissection in the Medicine under Islamic Civilization Era and Methods to achieve its knowledge

در طب دوران تمدن اسلامي درمان با جراحي (العمل باليد يا دستكاري) يكي از دو راه معمولِ درمان بيماري‌ها و اين نحوه‌ي درمان براي پزشك، مستلزم آشنايي او با دانش تشريح بوده است؛ اما تشريح در آن روزگار معنايي فراتر از شكافتن جسد انسان داشته است و علاوه بر كالبدشكافي (شكافتن كالبد)، كالبدشناسي (شناخت ساختار يا هييت كالبد) و وظايف الاعضا (شناخت عملكرد اعضا ) يا به تعبيري خويشكاري‌شناسي اندام‌ها را نيز شامل مي‌شده است. كسب اين دانش براي پزشكان دوره‌ي اسلامي از شش راه يا به شش شيوه امكان‌پذير بوده است: 1. مطالعه‌ي كتب طبي پيشينيان؛ 2. مطالعه بر روي حيوانات و شكافتن كالبد آنها؛ 3. مطالعه بر روي اسكلت اجساد مردگان؛ 4. مشاهده‌ي زخم‌ها و جراحات اشخاصي كه در اثر سوانح و حوادث و يا جنگ‌ها آسيب مي‌ديده‌اند؛ 5. استنتاج‌هاي عقلي با استناد به قوانين طبيعي و پشتوانه‌هاي علميِ نظري؛ 6. شكافتن جسد انسان. شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه پزشكان آن دوره از پنج راه نخست براي درمان استفاده مي‌كرده‌اند؛ در خصوص استفاده از راه ششم نيز با توجه به موضوع حرمت شكافتن جسد انسان، ضمن اينكه هيچ‌كدام استفاده از آن شيوه را انكار نكرده‌اند، شواهدي دال بر استفاده‌ي احتمالي آنان از اين راه نيز وجود دارد.

In the medicine of Islamic civilization era, surgical operation was one of the alternatives in health services and this kind of treatment required physicians to be acquainted with anatomy, however anatomy on those days implied more than dissecting the body organs and included morphology (the science of the structure and form of the body organs) as well as physiology (the science of the functions of body organs). The physicians of Islamic period could acquire this knowledge through six ways: 1. Study of ancient medical books, 2. Study of animals and dissection of their body organs, 3. Study of the dead bodies, 4. Observing wounds and injuries of wars or accidents, casualties. 5. Logical deductions supported by natural laws and scientifictheoretical backups. 6. Dissection of human corpses. Historical evidences show that physicians of that era applied the first five methods to cure people; in relation to the last method – regarding the religiously prohibition of dissecting human corpses – there is no evidence for the condemnation of this method by those physicians, though some hints denote that it had even been used by them.