چكيده فارسي :
صوفيّه سهم عمده‌اي در ادبيّات فارسي و آفرينش‌هاي ادبي دارند؛ به گونه‌اي كه كمتر اثر ادبي ممتازي يافت مي‌شود كه نشانه‌هايي از تاثيرگذاري انديشه، اخلاق و ادبيّات عارفانه بر آن ديده نشود. ادبيّات تصوّف از گونه‌ي تعليمي به شمار مي‌آيد و نظم و نثر صوفيانه در خدمت تعاليم عرفاني و احكام اخلاقي و گاه مصطلحات عرفاني است. معلّمِ عارف، در كسوت متّعظي عالم، توانمندي‌ها ي زباني و شگردهاي تعليمي‌را در قالب‌ها ي گوناگون ادبي به كار مي‌گيرد تا انديشه‌ها و تجارب عملي خود را بياموزاند. يكي از اين شگردها، كاربرد زبان طنز در اشكال و قالب‌هاي گوناگون آن در تعليم آموزه‌هاي عرفاني و اخلاقي است. طنز عارف و نقد صوفي گاه لطيف و ملايم، و گاه بي پروا و پرده در است. صوفي شوخ، هنجارگريز و تابو شكن است و هر حريمي را ـ اگر لازم باشد ـ در هم مي‌شكند. اساساً رويكرد عرفا به طنزنويسي در جهت تعليم آموزه‌هاي عرفاني و اصول اخلاق صوفيانه منبعث از سبك و سياق خاصّي است كه مي‌توان آن را عرفان تعليمي و مدرسي و منبري ناميد. استفاده از چاشني طنز و طيبت در قالب حكايت‌هاي كوتاه و بلند، از ويژگي‌هاي عرفان عاميانه است.
نويسنده جُستار حاضر را با درآمدي بر طنز و گونه‌هاي آن ـ با نگاهي به آثار عرفاني، بويژه اقوال و اقارير شمس و مولانا در مقالات و فيه ما فيه ـ آغاز مي كند و در ادامه، به ذكر نمونه‌هايي از طنزپردازي‌هاي اين دو عارف نامدار در مقالات مي‌پردازد. حكايت‌هاي نمونه و برگزيده در اين نوشته، در تقسيم‌بندي‌اي دوگانه ـ يك بار از حيث حجم حكايت و ديگر بار از لحاظ نوع طنز موجود در حكايت ـ در دو دسته ي جداگانه عرضه شده اند.
چكيده لاتين :
Mysticism have a great partake in Persian literature and literary creations, so the thought, ethic and theosophical literature have influenced on most of the first rate literary works. Sufism literature is a type of didactic literature. Theosophical poetry and prose have applied to educating mystical codes and moral regulations, and sometimes to explanation of mystical idioms.
The theosophic preceptor, makes use of lingual abilities and didactic skills in literary styles in wise preacher role ,because heʹll teach thoughts and practical experiences. Irony is one of these techniques. Sufi makes use of the ironic diction,in multiple forms and various styles of irony, for teaching mystical codes and moral regulations. Sometimes, mystical irony or Sufic criticism is inconsiderate and insolence. Sufi is a humorist , deviationist and a taboo breaker (a taboo desecrator ). Whenever, it is necessary he breakes up any sanctums.
Basically, theosophistُs approach in irony is a teachable strategy for instruction of mystical codes and moral principles. It is caused of a special method and a particular style that, we can call it didactic, schoolarly, pulpitarian mysticism. Utilization of short or long anecdotes and seasoning them with irony is a specification of popular mysticism.
The writer, begins this paper by an introduction to the irony and different types of it – with a glance at theosophical works, specially Shams and Maulânâ’s words in Maghâlât, and Fih – e - mâ Fih. Then, I explaned samples of quip from Maghâlât (essays). The selected samples of narratives in this research, have been presented in a doubled distribution- once with respect to content of narratives and other time in regard to kind of irony in anecdotes.
