مطالعات پاليوليمنولوژي و علل كاهش ناگهاني تراز آب درياچه اروميه

Study of paleolimnology and causes of sudden decrease of Urmia Lake water table

درياچه اروميه به‌عنوان يكي از بزرگ‌ترين درياچه‌هاي فوق اشباع از نمك جهان واقع در شمال غرب ايران، امروزه در خطر خشك‌شدگي قرار گرفته است. بحران اخير زيست محيطي و خشك شدن درياچه اروميه هم اكنون يكي از بزرگترين مخاطرات زمين‌شناختي كشور محسوب مي‌گردد. بررسي تاريخچه تكاملي دوره هولوسن و شناخت علل كاهش ناگهاني تراز آب درياچه اروميه، موضوع پژوهش حاضر مي‌باشد. در اين پژوهش ضمن انجام بررسي‌هاي دورسنجي در بازه زماني 35 ساله، پردازش داده‌هاي اقليمي 55 ساله و رابطه آن با تغييرات تراز آب درياچه، مغزه‌هاي رسوبي دست نخورده از رسوبات بستر درياچه در بخش غربي به روش مغزه‌گيري Auger تهيه گرديد. تعداد 16 مغزه با بيشينه ژرفاي 9 متر و مجموعاً بيش از 98 متر از رسوبات زير بستر درياچه مورد بررسي قرار گرفت. رخساره‌هاي رسوبي بر اساس رنگ، اندازه دانه، ويژگي‌هاي كاني‌شناسي، ساخت رسوبي و نوع كاني‌هاي تبخيري تفكيك گرديد. با توجه به تغيير رخساره‌هاي رسوبي از سطح به عمق، جغرافيا، اقليم و تغييرات تراز آب درياچه از سطح به عمق بازسازي گرديد. نتايج حاكي از وجود 17 رخساره رسوبي قابل تفكيك در مغزه‌‌ها مي‌باشد. رخساره‌‌ها متعلق به محيط‌هاي رسوبي درياچه‌اي، باتلاقي، پلايايي، رودخانه‌اي و خشكي مي‌باشد. مغزه‌گيري و بررسي رخساره‌هاي رسوبات زير بستر درياچه، نشان مي‌دهد اگر چه در نواحي كرانه‌اي درياچه آثار خشك شدگي به تناوب ديده مي‌شود اما بخش اصلي درياچه در حداقل 13000 سال گذشته (5/6 متري رسوبات بستر) محيط درياچه‌اي بوده است و رسوبگذاري پيوسته ديده مي‌شود. داده‌هاي لرزه‌اي موجود نيز مويد اين نكته مي‌باشد. لذا تغيير اقليم و به‌ويژه افزايش تبخير در سال‌هاي اخير اگر چه خود عاملي در كاهش تراز آب درياچه محسوب مي‌گردد، اما علت اصلي خشكسالي درياچه اروميه نيست. از حال تا حدود 13000 سال گذشته،كشور ايران دستخوش خشكسالي‌هاي وسيعي بوده است و درياچه‌هاي كم‌عمق از قبيل درياچه مهارلو، ميرآباد، زريوار به كرات خشك شده‌اند اما درياچه اروميه در آن بحرانهاي خشكسالي بجز در نواحي كرانه اي، هرگز خشك نگرديده است. فاز عمده خشكي درياچه اروميه از حدود 13000 سال قبل آغاز شده است كه آنرا مي‌توان به خشكسالي عمده آخرين عصر يخچالي كه با كاهش رطوبت و پايين رفتن تراز آب درياچه‌هاي شمال افريقا و جنوب آسيا توام بوده است، نسبت داد. بنابراين عامل مهم در كاهش تراز آب امروزي درياچه اروميه عوامل آنتروپوژنيك (انساني) مي‌باشد.

Urmia Lake is one of the biggest and salt over-saturated lakes in the world. It is located in the northwestern part of Iran. Today, it has been endangered by drying up processes. This environmental hazard is one of the most significant geological problems of Iran. Verification of evolutionary history of the Holocene and understanding the reasons for sudden downfall of Urmia Lake water level is the main subject of the current study. In this research, remote sensing examinations for a period of 35 years, 55-year climatic data processing and their relationship with the lake water fluctuations were implemented, and undisturbed sedimentary cores of western lake sediments were prepared by Auger coring method. 16 cores having a maximum depth of 9 meters, and totally 98m of the lake sub-floor sediments were verified. Sedimentary facies were separated by color, grain size, mineralogy specifications, sedimentary fabrics and evaporative minerals. With regard to vertical sedimentary facies (from surface to sub-surface areas) changes, geography, climatic conditions and Lake water level fluctuation were re-constructed. Results indicated 17 separable types of sedimentary facies in cores. Facies are from lacustrine, playa, swamp, fluvial and terrestrial environments. Coring and verification of Lake Sub-environment sedimentary facies indicate that sequential drying up tracks are visible in the coastal areas of Urmia Lake. However, the main part of the lake has had lacustrine environment (6.5m of the lake floor sediments) for 13000 years. Sedimentation was continuous during the mentioned period and seismic data confirm this issue. Climate change and particularly evaporation increment are significant agents in the downfall of lake water. But these are not the main causes for drought in the Urmia Lake region. Iran has experienced a long-term drought since 13000 years ago up to now. Hence, shallow lakes, such as Maharloo, Mirabad and Zarivar were frequently dried. It is important to note that Urmia Lake has never experienced dryness except in coastal areas. The main stage of Urmia Lake region drought commenced about 13000 years ago. This event indicated coincidence with the last Ice Age. Regarding the Ice Age, downfall of moisture and lakesʹ water levels of North Africa and southern Asia was pointed out. Therefore, today, the important agent in the downfall of the Urmia Lake water level is an anthropogenic factor. Key words: drought, sedimentary core, climate change, evaporative minerals, Holocene, paleoclimate.