نظريه ايمانِ اشاعره

The Ashʹʹaritesʹʹ Theory of Faith

جايگاه ويژه ايمان در ميان مفاهيم ديني، سبب شده است كه هريك از سنت‌هاي ديني ديدگاهي تفصيلي را درباره‌ معرفت‌شناسي ايمان، ماهيت ايمان و ويژگي‌هاي آن بپرورانند. امروزه چنين ديدگاهي را نظريه ايمان مي‌نامند. هدف از نگارش اين مقاله، استخراج مولفه‌هاي اصلي نظريه ايمان متكلمان اشعري متقدم است. با مرور ديدگاه‌هاي جمعي از مهم‌ترين متكلمان اشعري متقدم (از ابوالحسن اشعري تا پيش از غزالي) و تحليل آن مي‌توان به نظريه‌اي با اين ويژگي‌ها مختصات زير دست يافت: در نظر اشاعره منشا ايمان، يقين دروني به اخبار رسول است؛ ماهيت ايمان، حقيقتي قلبي و ارادي است؛ متعلَّق ايمان از سنخ گزاره‌هاست و آنچه آدمي را به سوي آن مي‌انگيزاند، اميد به فضل خدا در ثواب و عقاب است؛ علت بيروني تحقق ايمان، اراده خداست؛ مسلمان بودن با مومن بودن تفاوت دارد؛ ايمان، تحتِ عقل (عقلِ مامور و مويد با شرع) و فوقِ علم است؛ معرفت، شرط لازم ولي غيركافي ايمان، و حس دروني و تسليم قلبي شرط كافي آن است.

The especial status which faith has among the religious concepts has prompted every religious tradition (Sunnah) to propose its clear view on epistemology, nature and characteristics of faith. Such view is called "theory of faith". The present paper tries to identify the main constituents of the theory of faith which was proposed by earlier Ashʹarite theologians. By analyzing the views of some of the most important earlier Ashʹarite theologians, we can evolve a theory that has the following features: according to Ashʹarites, the origin of faith is inner certainty in the Messengerʹs traditions; the nature of faith is a heartfelt and intentional reality; the object of faith is of a propositional kind and the thing which drives man towards it is the hope for Godʹs bounteousness in regard with reward and punishment; the external cause of realization of faith is Godʹs will; being Muslim is different from being believer; faith is subordinate to reason and superior to knowledge; knowledge is a necessary but not sufficient condition of faith, and inner feeling together with heartfelt submission constitute a sufficient condition.