رويكردي انتقادي به مطالعات حوزه‌ي علم‌سنجي

A Critical Approach to Scientometrics Studies

چكيده يكي از مهم‌ترين روش‌‌هاي كمي و حوزه‌هاي پژوهشي در كتابداري و علم اطلاعات، حوزه‌ي علم‌سنجي و اطلاع‌سنجي است كه در چهار دهه‌ي اخير رشد فزاينده‌اي يافته است، به طوري كه مطالعه در هر يك از مقوله‌هاي آن مستلزم بررسي نوشتارها و پژوهش‌هاي زيادي است. امروزه علم‌سنجي در توصيف، تبيين و پيش‌بيني وضعيت علمي پژوهشگران، گروه‌هاي آموزشي و پژوهشي، دانشگاه‌ها، سازمان‌ها و كشورها در عرصه‌هاي گوناگون ملي و بين‌المللي كاربردهاي فراواني يافته است. اگر چه موفقيت‌هاي بسياري در اين حوزه به دست آمده است، اما موانع و دشواري‌هاي چالش ‌برانگيز زيادي نيز فراروي پژوهشگران حوزه‌ي مذكور قرار دارد. چالش‌هاي پيش روي حوزه‌ي علم‌سنجي با رويكردهاي مختلف قابل بررسي است. در اين مقاله، به روش كتابخانه‌اي و با رويكردي جامع و انتقادي، جنبه‌هاي مثبت و منفي مطالعات مربوط به حوزه‌ي علم‌سنجي با نگاهي موشكافانه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است و در نهايت مهم‌ترين كاستي‌ها و موانع مطالعات حوزه‌ي علم‌سنجي و برخي راهكارهاي مقابله با اين مشكلات، به صورت طبقه‌بندي شده، در چهار مقوله‌ي زير ارايه شده است: 1.ضعف مباني و فقدان پشتوانه‌ي محكم و عميق نظري، فلسفي و معرفت‌شناختي؛ 2. مشكلات روش‌شناختي و دشواري‌هاي خاص حوزه‌اي مانند مسايل مربوط به استنادها و تحليل استنادي؛ 3. آشفتگي و ابهام در واژگان و اصطلاح‌ شناسي؛ و 4. محدوديت ابزارهاي سنجش علم از جمله ISI در سنجش واقعي علم و توليدات علمي. واژه‌هاي كليدي: كتاب‌سنجي؛ استناد؛ نقد انتقادي.

One of the most important quantitative methods and research domains in library and information sciences is scientometrics and informatics, which has markedly developed over the last four decades. The Study in each one of the categories of this domain, need to more research and literatures review. Scientometrics applied in description, explanation and prediction of scientific situation of researchers, education and research groups, universities, organizations and countries in various national and international fields. Against the great success which has gained in this field, a lot of challenging obstacles and difficulties has been facing for researchers in mentioned fields. These challenges could be evaluated with different approaches. In this paper the positive and negative aspects of scientometrics studies have been analyzed using libraries method by a comprehensive and critical approach. The major obstacles have presented in four categories as follows: 1. Limitation in Philosophical, epistemological and theoretical foundations; 2. Methodological obstacles and specific difficulties of citations and citation analysis; 3. Terminological chaos; 4. Limitation of Scientometrics tools including the ISI in careful assessment of science. Keywords: Bibliometrics; Citation; Critical Review