تاثير زهكش‏هاي جمع‌كننده‌ در كاهش ضريب زهكشي (مطالعه موردي: واحد كشت و صنعت اميركبير، خوزستان)

در سيستم‌هاي زهكشي زيرزميني گرچه نقش اصلي جذب و دفع زه‌آب از خاك‎رخ بر عهده لترال‌ها است، ليكن چنان‏چه جمع‏‌كننده‌ها از لوله‌هاي مشبك يا منقطع ساخته شده باشند، بخشي از زه‌آب مستقيماً از طريق جمع‏كننده‌ها تخليه مي‌شود. در طراحي زهكش‌هاي زيرزميني، اين بخش از تخليه به دليل عدم دسترسي به اطلاعات لازم و دشوار بودن برآورد ميزان آن معمولاً مورد توجه قرار نمي‌گيرد. در صورتي كه ميزان تخليه زه‌آب توسط جمع‏كننده‌ها تعيين و ضريب زهكشي طرح نسبت به آن اصلاح گردد، زهكش‌هاي زيرزميني مي‌توانند با فواصل بيشتر و ظرفيت كمتر و در نتيجه اقتصادي‌تر طراحي شوند. اين تحقيق با هدف تعيين ميزان تخليه جمع‎كننده‌ها و تعديل ضريب زهكشي در شبكه زهكشي زيرزميني واحد كشت و صنعت اميركبير (از واحدهاي كشت و صنعت نيشكر خوزستان) به انجام رسيده است. در منطقه مورد مطالعه بافت خاك‎ها بطور كلي متوسط تا سنگين و در بعضي از موارد بسيار سنگين مي‎باشد. اندازه‌گيري سطح ايستابي، تخليه لترال‌ها و جمع‌‎كننده‌ها در مزرعه ARC2-14 به مساحت 25 هكتار در اراضي تحقيقاتي مركز تحقيقات نيشكر در واحد اميركبير كه يكي از واحد‏هاي هفت‏گانه طرح توسعه نيشكر مي‏باشد در سال 1388 ثبت گرديده است. همچنين شعاع تاثير جمع‏كننده‌ها و نيز وضعيت سطح ايستابي در حد فاصل زهكش‏هاي مزرعه نيز اندازه‌گيري و مورد بررسي قرار گرفت. نتايج حاصل از اندازه‌گيري‌ها نشان داد كه به طور متوسط 8/2 ليتر در ثانيه يا 2 ميليمتر در روز زه‏آب مستقيماً از طريق جمع‏كننده‌ها جذب و تخليه مي‌شود. مقايسه تخليه مستقيم جمع‏كننده‌ها با تخليه كل سيستم نشان داد كه به‏طور متوسط 24 درصد از كل تخليه شبكه زهكشي از طريق جمع‎كننده‌ها صورت مي‌گيرد كه در صورت اعمال آن بر ضريب زهكشي طرح، ضريب زهكشي به جاي 24/8 ميليمتر در روز به رقم 24/6 ميليمتر در روز كاهش يافته، كه اين ميزان باعث افزايش فواصل زهكش ها از 40 به 44 متر مي‎شود. همچنين شعاع تاثير جمع‎كننده‏ها 50 متر محاسبه شد.

Although lateral drains play the main role in removal of excess water from soil profile in subsurface drainage systems, but it is assumed that perforated collectors can directly remove a part of drainwater from soils. This part of discharge in subsurface drains is not usually taken into consideration in drainage design criteria, due to lack required information and its difficult estimation. If the level of collectors’ drain discharge is determined, drainage coefficient for laterals can be adjusted depending. Consequently the distance between laterals is increased and economic value of drainage system design is more justified. This research was conducted in drainage network of Amirkabir Agro-Industrial Unit with the purpose of determining collectors’ discharge level and lateral’s drainage coefficient adjustment. Therefore, measurement of water table, discharge of laterals and collectors in ARC2-14 farm having 25 hectare size was measured. Results obtained from field measurements indicate collectors directly discharge approximately 2.8 litter water per second or 2 mm per day or about 24% of total drainage discharge within the system. The actual drainage coefficient will then be reduced from 8.24 to 6.24 mm/day. This change will result an increase in lateral distance from 40 to 44 m.