انديشه‌ي توحيديِ سنايي

Monotheistic thinking of Sanai

توحيد به ويژه مرتبه عاليِ آن (توحيدِ وجودي) همواره از مباحثِ اصلي و دشوار در ميان عارفان مسلمان بوده است. اهميّتِ سنايي در اين مبحث، از آنجاست كه وي در زمره‌ي عارفاني است كه در شعر فارسي با توسّل به آيات و احاديث، توانست اين انديشه‌ي اتهام‌برانگيز صوفيّه را از شايبه‌ي كفر و الحاد، پاك و مبرّا سازد. آموزه‌ي سنايي، اين پرسش را پيش مي آورد كه كدام مدلِ انديشه ديني و توحيدي با انگاره‌ي وحدتِ وجود مناسب و سازگار است كه بدونِ آن، امكانِ معرفت حق تعالي و عبادتِ درستِ وي ميسّر نيست؟ در اين پژوهش، براي يافتن پاسخ، در آغاز از توحيد و اقسام آن سخن مي‌گوييم و پس از آن، انديشه‌ي توحيدي سنايي را مورد بررسي قرار مي‌دهيم. سپس با بحث در باب هاي خلقِ افعال و وحدتِ شهودي، نوآوري هاي سنايي را در اين باب ها يادآوري مي‌كنيم به گونه اي كه وجوه تمايز ديدگاهِ وي با ديدگاه هاي ديگر عارفان روشن شده است.

Monotheism, the advanced level (Pantheism) always is of the main issues and difficulties in the Muslim mysticism. Sanai importance of this topic, and there he is among the first is the mystics that could the idea of unity to remove profanity and pollution. Sanai comments causes the question that what is model of monotheistic idea that to justify unity so that impossible without knowledge and worship of God. In this study, to find the answer to the first forms of monotheism and the monotheistic thinking, and then examined the Sanai monotheistic thought. Then shown Sanai innovations by discussing about unity on verb and non-rejection of God. This are distinct the Sanai comments of comments of other mystics.