تفاوت ديدگاه عرفاني و كلامي مولوي در موضوع جبر

Difference of Molavi’s Mystical and Theological Viewpoint on Determinism

ديدگاه كلامي مولوي با ديدگاه عرفاني او در باب جبر تفاوت دارد. او از منتقدان جبر كلامي، و از مدافعان جبر عرفاني است. مولوي ديدگاه اهل جبر نكوهيده را، به دليل نتايج نامطلوب دنيوي و اخروي آن، نمي‌پذيرد ولي جبر در مفهوم عرفاني رضا و معيّت با حق و توحيد افعالي را قبول دارد. نفس‌پرستي، دنياگرايي و حقيقت ‌ستيزي را از دلايل نقد و ردّ جبر نكوهش شده‌ي اهل جبر، و خداگرايي، حقيقت طلبي و نفس‌ستيزي را از دلايل حقانيّت جبر عرفاني برمي‌شمارد. تفسير و رفتار غلط اهل جبر، مفهوم جبرعاميانه را زشت، ولي تفسير و رفتار درست عاشقان خدا، جبر عاشقانه را پذيرفتني ساخته است. از نظر مولوي قدرت عشق با فاني ساختن عاشق در وجود معشوق، اراده‌ي عاشق را با اراده ي معشوق را يكي مي گرداند و عاشق را به مقام رضا و معيّت با حق مي رساند و اين همان مفهوم جبر ستوده‌ي عارفانه است.

Molaviʹs theological and mystical point of view on Determinism is different. He criticizes of theological Determinism, but advocates of mystical determinism. Molavi refuses the deterministsʹ belief about determinism because it has unfavorable results in worldly and eternal life. But he accepts the free and amorous determinism of mystics. His reasons in refusing theological determinism are egoism, world tendency and truth elusive. Inappropriate usage and incorrect interpretation of deterministic form of determinism make it unfavorable; and the perfect use and perfect interpretation of lovers of god makes mystical determinism acceptable and admissible.