بررسي لوگوس/كلمه در مجادله‌هاي كلامي مسيحيان و مسلمانان در سده هاي نخستين هجري

Investigation of the Logos/Kalemeh in the Christian-Muslim Theological Controversies of the first Three Centuries A.H

«لوگوس» (Logos) درازناي تاريخ در فرهنگها و مكتبهاي فلسفي و برخي از دينها از اهميت بسياري برخوردار بوده است. اين مفهوم در فلسفه ي يونان باستان، يهوديت و مسيحيت به گونه‌اي برجسته به چشم مي خورد. در مسيحيت، عيسي(ع) با «لوگوس» يكي گرفته شده، از سوي ديگر، در اسلام (در قرآن) نيز عيسي كلمه ي خداوند ناميده شده است. اين مساله همواره در روابط مسيحيان و مسلمانان به ويژه در مجادله‌هاي كلامي مناقشه برانگيز بوده است؛ چرا كه از يك سو بزرگان مسيحيت شرقي مثل يوحناي دمشقي باور داشتند كه كلمه ناميده شدن عيسي(ع) در قرآن همچون لوگوس بودن وي در انجيل يوحنا، دال بر ازلي و الوهي بودن او است. از سوي ديگر، متكلمان مسلمان همواره با تاكيد بر قرآن، كلمه را به معناي «كن» قلمداد و هرگونه الوهيت و ازليت را از وي سلب مي-كردند. همين فرآيند تا سده‌هاي بعدي نيز ادامه يافت، به گونه‌اي كه قاضي عبدالجبار معتزلي در سده‌ي پنجم قمري، همان ديدگاه پيشين قبلي را درباره ي «كلمه» برگرفته است. افزون بر اين، درباب كلمه ناميده شدن عيسي در قرآن از ديرباز ميان پژوهشگران جاي گفتگو بوده است. برخي پژوهشگران آن را همانند باور نسطوريان درباره ي لوگوس و حتي برگرفته از نسطوريه دانسته اند و برخي ديگر آن را مانند باور ابيوني ها قلمداد كرده اند. اما با بررسي منابع و مجادله‌هاي معتبر سده‌هاي نخستين قمري چنين برمي آيد كه كلمه در آيه‌هاي مسيح-شناختي، بدون هيچ قصد و غرضي به كار رفته است و به ديگر سخن، برگرفته از نسطوريه نيست.

Historically, the Logos was very important in the religious and philosophical schools and cultures. The idea of the Logos is considerable in ancient Greek philosophy, Judaism and Christianity. Jesus in Christianity was identified with the Logos as well as in Islam (Quran) he was called Kalemeh at Allah (the Word of God). This conception was in the Christian-Muslim relations very controversial. On the one hand, eastern Christian patriarchs such as John of Damascus insisted that the identification of Kalemeh with Jesus Christ in the Quran is similar to Logos in the Gospel of john i.e. both are eternal and Godlike. On the other hand, Muslim theologians had, in the light of Quran, denied the eternity and divinity of Kalemeh and according to them it has the meaning of Kon. In addition to this, for some scholars Kalemeh is similar to Nestoriansʹ belief about the Logos and even derivates from their opinions. And for others it is similar to Ebionites believes. But by examination of the first three centuries A.H sources it is clear that Kalemeh has been used in the Quran without any intention in the other words it is not derivated from Nestorians.