مناسبات فرامرزي روزگار قاجار: روابط خارجي يا سياست خارجي؟

Extra-Territorial Relations under the Qajar Dynasty: Foreign Relations or Foreign Policy

سياست خارجي، چهار عامل اصلي دارد: شناخت محيط بين‌المللي براي فهم وقايع جهاني، تهيه نقشه كلان يا استراتژي براي تامين منافع ملي، تهيه طرح‌هاي عملياتي يا تاكتيك‌هاي اجرايي براي تحقق استراتژي ملي و سازماندهي و هدايت نيروها براي تحقق تاكتيك‌ها. تهيه و اجراي سياست خارجي به شرايط داخلي، فشارهاي خارجي، نوع برداشت زمامداران از سياست خارجي ساير كشورها، فهم وقايع جهاني، برداشت ذهني كارگزارانِ تصميم‌گير از محيط پيراموني و دستگاه ديپلماسي كارآمد بستگي دارد. اگر مناسبات خارجي، فاقد عناصر چهارگانه نام‌ْبرده باشد، مي‌توان به‌جاي تعبير سياست خارجي از مفهوم روابط خارجي سخن به‌ميان آورد. نگارنده كوشش مي‌كند با تكيه بر برخي منابع معتبرِ دوران قاجار به اين پرسش پاسخ دهد كه ماهيت و شيوه اداره مناسبات فرامرزي در دوران پادشاهي قاجاران، بيشتر به سياست خارجي مانند بوده است يا به روابط خارجي؟

Foreign policy is based on four main factors: understanding international environment, preparing a strategy for protecting national interests, devising a tactical plan for the implementation of the strategy, and diplomacy, or organizing diplomats for the implementation of the tactics. Designing and implementing foreign policy is dependent on the internal situation, external pressures, statesmenʹs perception from other countries foreign policy, understanding global events, decision-makersʹ perception from international arena, and efficient diplomacy. If the above factors are missing, we can only talk of foreign relations, rather than a foreign policy. Relying on the most credited historical references on the Qajar era, the author tries to answer the question as to whether the nature and method of organizing extra-territorial relations, in that era, points to foreign relations or a foreign policy.