بررسي اشكال فخر رازي بر ديدگاه‌هاي ابن سينا در اراده و فاعليت الهي

Survey of Fakhar Raziʹʹs critiques on Ibn Sinaʹʹs Opinins in Godʹʹs will and Activity

ديدگاه فلاسفه مسلمان درباره اتّحاد مصداقي صفات باري تعالي و بازگشت اراده به علم ازلي، در نظر متكلّمان مقبول نيفتاده است. همچنين طرح فاعليّت بالعنايه از سوي ابن سينا به عنوان فاعليّت وجودي الهي و استفاده از آن در فايق آمدن بر برخي دشواري هاي الاهياتي، نظير مسيله شرور، زمينه اي مناسب را براي نقض و ابرام آنان فراهم آورده است. در اين ميان، فخر رازي با تاكيد بر مباني كلامي اشعري و به اين دليل كه اراده را به معناي عزم و قصدي زايد بر ذات كه به ترجيح و تخصيص مي انجامد، در نظر مي گيرد، فلاسفه را در دست يابي به معنايي روشن براي اراده ذاتي موفّق نمي بيند و آنان را به انكار اراده در خداوند متّهم مي كند. در اين نوشتار، ضمن پاسخ به اشكال هاي فخر رازي، نشان داده شده كه نتيجه گفتار ابن سينا در نفي غايت و غرض از فعل خداوند، سلب اراده و حكمت از او نيست؛ بلكه نتيجه اين است كه غايت در فعل واجب، چيزي جز ذات او نيست؛ و اراده او، ابتدا به ذات او تعلّق گرفته، و همه موجودات به تبع ذات او مراد هستند.

Shahab-addin Zufaghari The Islamic Philosophers view about union between Divine Attributes in object and referring Will to eternal knowledge, was not accepted in opinion of Kalam authorities. Also, the Ibn Sinaʹs view in Divine agency by providence that is an existential agency and itʹs application for solution some of theological difficulties such as problem of Eviles provided a suitable field for discussion. Fakhar Razi, who emphasis on foundations of Ashʹarites, did not see the explanation of philosophers to be successful about Godʹs essential will. He accuses them in denying the will of God. In his view the mean of Will is aim and decision which is added to Essence and determins each of beings to itʹs time to be. This article mentions the result of Ibn Sinaʹs essay in negation goal and purpose for Divine acts, donʹt negate His Will and Wisdom, rather means that His aim is Himself and will otheres beacuse will Himself, also Divine providence which is immediate knowledge to the best arrangement of things, helps Ibn Sina to solve some of theological problems.