اعتبار عهدنامه مودت (1955) و قابليت استناد به آن در روابط ايران و ايالات متحده امريكا

Validity of the Treaty of Amity between Iran and the United States: Some Considerations in Theory and Practice

به رغم عنوان عهدنامه «مودت» ميان دولت ايران و امريكا اين عهدنامه صرفاً محدود به روابط دوستانه ميان دو دولت متعاهد نيست. بنابراين با تحقق انقلاب اسلامي ايران در سال 1357 و متعاقب آن با قطع روابط ايران و امريكا به‌طور مطلق بي‌اعتبار نشده است. لذا هرچند روابط خصمانه امريكا با جمهوري اسلامي ايران همچنان ادامه يافته است، اين سوال اساسي جلب توجه مي‌كند كه به‌ويژه در عصر گسترش تحريم‌هاي اقتصادي امريكا عليه ايران، آيا عهدنامه مودت مي‌تواند براي دادخواهي ايران در مراجع قضايي و داوري بين‌المللي به‌عنوان يك مبناي صلاحيتي مورد استناد قرار گيرد؟ پاسخ اين پرسش مهم، جز در پرتو توجه به اعتبار عهدنامه در چارچوب حقوق بين‌الملل و تبيين قلمرو و چارچوب كلي عهدنامه مزبور به نظر امكان‌پذير نمي‌باشد. به هر روي، تدقيق در اعتبار حقوقي عهدنامه مودت ميان ايالات متحده امريكا و ايران به‌عنوان يكي از اسناد قابل توجه از حيث مضمون و نيز حقوق و تعهداتي كه براي طرفين به همراه آورده ‌است، ضمن يادآوري ضرورت بازبيني مجدد در مفاد اين سند، به اين پرسش اساسي پاسخ خواهد گفت كه آيا شرط ارجاع اختلافات ناشي از تفسير و اجراي اين سند كه در ضمن مفاد آن، مورد قبول طرفين قرار گرفته‌، هنوز در روابط حقوقي ميان دو دولت قابل اعمال است؟ اين مقاله، ضمن ورود به ماهيت و مفاد عهدنامه مودت 1955 ميان ايران و ايالات متحده امريكا مي‌كوشد تا اعتبار حقوقي اين عهدنامه را از خلال حقوق و رويه بين‌المللي هر دو دولت و همچنين رويه قضايي مراجع بين‌المللي مورد ارزيابي قرار دهد.

The 1955 Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights was signed on August 15 in Tehran. It secured the most-favored-nation treatment in matters of the rights of American and Iranian citizens and companies and also of trade and consular relations. This treaty replaced the temporary trade agreement and the temporary agreement on personal status and family right (1928). It was concluded for ten years and is to be automatically renewed. After 1980 some sanctions on Iran, taking some reciprocal measures, and actual interruptions in consular and diplomatic relations by the parties of the said treaty, many focused on some doubts about the validity of this document in mutual relations of Iran and the U.S. In this essay we will take a look at some practical and theoretical debates concerning the validity of the said text in mutual relations.