فضاي معنايي فعل «شدن» در زبان فارسي: نگرشي شناختي

Semantic Space of šod-{n ‘to become’ in Persian: A Cognitive Account

اين مقاله به بررسي فضاي معنايي فعل «شدن» در زبان فارسي مي پردازد تا برخي ويژگي هاي بنيادين شناخت زباني بشر، همچون تحليل پذيري و تركيب پذيري را تحليل كند. يكي از پربسامدترين افعال در زبان فارسي فعل «شدن» است كه با توجه به نقش هاي متفاوتي كه در سطح جمله ايفاي مي‌كند، شايد فعال ترين فعل در اين زبان باشد. با چشم اندازي درزماني «شدن» با چهار كاربرد مجزا (فعل اصلي، فعل ربطي، فعل كمكي تكليفي و جزي فعلي افعال مركب) نقش مهمي در نظام فعلي زبان فارسي ايفاي مي‌كند، ساخت مجهول در زبان فارسي يك فعل مركب در نظر گرفته مي شود كه در آن عنصر فعلي «شدن» با مقوله هاي زباني متفاوتي همچون اسم، صفت، صفت مفعولي و گروه حرف اضافه اي تركيب مي شود. بررسي فضاي معنايي فعل «شدن» نشان مي دهد كه انواع مختلف ساخت هايي كه داراي اين «فعل» هستند شبكه اي معنايي را شكل مي دهند كه در آن جزي فعلي «شدن» معنامند است؛ چنين برداشتي برخلاف مطالعاتي است كه پيش‌تر در حوزه ساخت مجهول زبان فارسي انجام شده و در آن‌ها ساخت مجهول عنصري صرفاً نحوي و فاقد معنا تلقي مي شود. براساس فضاي معنايي فعل «شدن»، ساخت مجهول در فارسي را ساختي تحليل پذير فرض مي كنيم كه در آن وقوع «شدن» به عنوان جزي فعلي ساخت مجهول اتفاقي نيست، بلكه حاصل گسترش معنايي ساير كاربردهاي آن در نظام زبان است. بنابراين ارتباط كاربردهاي متفاوت «شدن» شواهد بيشتري براي اين ادعاي دستورشناختي ارايه مي‌دهد كه ساخت مجهول بخشي از شبكه گسترده تر ساخت هاي نحوي مرتبط است، نه ساختي اشتقاقي از ساخت معلوم.

This paper attempts to explore the semantic space of ?od-{n ‘to become’ in Persian in order to address some basic features of linguistic cognition (e.g. analyzability and compositionality). One of the highly-frequent verbs in Persian is ?od-{n, which with regard to its different functions at the level of sentence, can be considered as the most active verb in this language. According to a diachronic viewpoint, the same verbal form, ?od{n, with four distinctive functions (as a main verb, as a copula, as a modal verb, and as the verbal constituent of complex predicates) plays an important role in Persian verbal system. The passive construction in Persian is considered as a Complex Predicate in which ?od-{n combines with different linguistic categories such as noun, adjective, prepositional phrase and past participle (X in general). Its semantic space indicates that various types of constructions including ?od-{n form a network of meanings, in which the verbal element ?od-{n is meaningful, in contrast to the previous studies itʹs passive construction which considered it as a purely syntactic element carrying no meaning. Therefore, the passive construction in Persian is viewed as analyzable in which ?od-{n is not a random occurrence but rather an extension of its other uses. The relatedness of the uses of ?od-{n provides further evidence for the claim in Cognitive Grammar that the passive construction is part of a larger network of related syntactic constructions and not derives from the active construction.