مقايسه مشدّدسازي و تشديدزدايي در زبان فارسي و گويش هاي ايراني

Gemination & Digemination in Persian and Iranian Dialects

تشديدزدايي فرايندي واجي است كه در بعضي از زبان ها از‌جمله فارسي مشاهده مي شود. از آنجا كه مطالعات تاريخي از گرايش زبان ها به اين فرايند حكايت مي كند و از سوي ديگر تاكنون در زبان فارسي، پژوهش جامعي در اين زمينه صورت نگرفته است؛ هدف اين تحقيق، معرفي فرايند تشديدزدايي و بيان ويژگي هاي آن در زبان فارسي و گويش هاي آن است. در اين مقاله، رابطه تشديدزدايي و تشديد با فرايندهاي واجي نظير تضعيف، تقويت، همگوني، كشش جبراني و غيره بررسي شده است. اين تحقيق به شيوه كتابخانه اي و با استفاده از كتاب‌ها و مقالات گويش شناسي و استناد به پيكره اي شامل 12‌هزار داده (مشدّد و غير‌مشدّد) مربوط به 33 گويش ايراني انجام شده است. نگارندگان علاوه‌‌بر تحليل كيفي، از بررسي كمّي داده ها يعني محاسبه بسامد مولفه ها نيز استفاده كرده‌اند؛ به‌عبارت ديگر تعداد كلمات مشدد (شده) و تشديدزدايي شده و همچنين فراواني همخوان هايي كه تحت‌تاثير اين فرايندها قرار گرفته اند محاسبه شده است. مهم ترين نتايج اين تحقيق عبارت اند از: 1. تشديدزدايي عكس تشديد عمل مي كند؛ 2. در ميان فرايندهاي واجي، كشش جبراني و درج همخوان، فرايندهايي هستند كه بعد از حذف تشديد داراي بيشترين بسامد از لحاظ كاربردند؛ 3. تشديدزدايي زمينه را براي عملكرد ساير فرايندهاي واجي فراهم مي كند؛ 4. گويي تمايل طبقات مختلف آواها به فرايند مشدّد‌شدن و تشديدزدايي در جهت عكس هم عمل مي كند. تمايل طبقات همخواني نسبت به فرايند مشدّد‌شدن به‌صورت روان > انسدادي > خيشومي > غلت است.

Digemination is a phonological process, which is found in some languages like Persian. Since historical surveys implied languages’ tendency to this phenomenon and, it has not been to date studied systematically in Persian, so the purpose of the present research is to introduce this phenomenon and provide some information about its characteristics. In this paper, the relation between digemination and gemination with other rules like assimilation, lenition, fortition, compensatory lengthening was investigated. The research is based on corpus consisting of 12000 data from 33 Iranian dialects gathered from dialectology books and papers. In addition to qualitative analysis, the quantitative calculation of the features frequency has been used as well. In sum, the results illustrated that: 1- digemination behaves versus gemination; 2- compensatory lengthening and insertion are the most frequent rules related to digemination; 3- digemination causes other phonological processes and 4- different classes of consonants show different behavior toward gemination as liquid > stop > nasal > glide, and this direction is versus in digemination.