راه‌‌هاي دست‌يابي به معرفت حقيقي از ديدگاه شيخ محمود شبستري

Ways to attain the ultimate reality (ma’rifa), gnosisfrom Sheikh Mahmud Shabestari’s point of view

شيخ محمود شبستري، عارف شاعر و انديش‌مند بزرگ سده هشتم هجري در آثار خويش، راه‌‌هاي دست‌يابي به معرفت يقيني را عقل و نقل و ذوق (كشف و اشراق) مي‌داند. وي مي‌كوشد منقولات ديني را با استدلال‌هاي اهل فلسفه و با ذوقيات انديش‌مندان اشراقي درهم آميزد و رسالت يك فيلسوف مسلمان و عارف و انديش‌‌مند اشراقي را ايفا كند. شبستري هم‌چون غزّالي معتقد است، وراي عقل نظري، انسان را طوري و طريقي ديگر هست كه به آن طور، اسراري را كه از عقل پنهان و محجوب است، مي‌شناسد. او هم‌چون همه شاعران عارف ايراني مخالفت صريح خود را با فلسفه و عقل يوناني ابراز مي‌دارد، اما خرد ستيز و فلسفه گريز نيست. از اين رو در عين آن‌كه در مقام معرفت تمايل به اشراق دارد، در مقام علم، به حكمت و استدلال گرايش نشان مي‌دهد. خرد مورد ستايش شيخ، خرد ديني است، همان خرد و انديشه‌اي كه به قول او مبحث انبياست و هزارواند آيه از آيات قرآن اختصاص بدان دارد. شيخ در عين حال، در طريق معرفت حق به داشتن پير و انساني كامل كه واسطه هدايت حق باشد، معتقد است. از نظر او شاه‌راه معرفت حق «تفكّر» و سير دوسويه (قوس صعودي و نزولي) است كه در اين سير ديالكتيك و حركت از كثرت به وحدت، از وحدت به كثرت، از بسيار به يك، از يك به بسيار، از نمود به بود، از بود به نمود، از قطره به دريا، از دريا به قطره، جان آدمي صفا مي‌يابد و نقوش اغيار از لوح دل او محو مي‌گردد و انسان كامل، به شناسايي حقيقي مي‌رسد.

Sheikh Mahmud Shabestari, mystical poet and the great thinker of the 8th century Hijri believes that one can attain the ultimate certainty by reason (aql) and oriental Illumination (Ishraq). He attempts to merge the religious sayings with philosophical argumentations and with illuminations of the oriental thinkers and thus plays the role of a Moslem philosopher, gnostic and oriental thinker. Like Ghazali, Shabestari believes that beyond the theoretical reason, there is another way available to man with which he can recognize the mysteries hidden from the reason. Like all mystical poets, he is overtly opposed to the Greek philosophy and reason yet he is not against wisdom and philosophy hence although he is inclined towards oriental Illumination in mystical matters, he is inclined towards reason and arguments in scientific matters. Shabestari praises the religious wisdom, the kind discussed by the prophets and thousand and one verse in Koran is attributed to it. Meanwhile Sheikh believes in having a master and a perfect man, an intermediary guiding us towards the truth. According to him the nearest path towards the truth is thinking and a two way search (ascending and descending curve) a dialectic search in which movement from multiplicity to unity, from many to one, from noumenon to phenomenon from drop to the sea and the vice versa, the soul of man is refined and refreshed and the dust of otherness is removed from his heart and the perfect man attains real Truth.