شباهت اساطير گنوستيك‌ها و مانويان با مرصادالعباد نجم‌الدين رازي

Similarity of Gnostics and Manichaean mythology with Najmoddin Razi’s Mirsad al-Ibad

مرصادالعباد اثري عرفاني است كه از امهات آثار منثور زبان فارسي بشمار مي‌رود و نظاير آن در ميان كتب صوفيانه انگشت‌شمار است. به اعتراف خود نويسنده، او هنگام تحرير اول و دوم اين اثر سي سال آوارگي در محيط آسياي صغير و مصر و روم را پشت سر گذارده كه اين محيط به زعم تاريخ‌نگاران و پژوهش‌گران مولد و پاي‌گاه انديشه‌ها و اساطير مانويان و گنوستيك‌ها بوده كه با توجه به آن‌چه در مرصادالعباد مي‌بينيم، دور از ذهن نمي‌نمايد كه نجم‌الدين رازي در اين محيط با اساطير ايشان آشنا گرديده باشد؛ چنان كه خود بطور دايم در مرصادالعباد به آشنايي با تفكرات ايشان و فرقه‌هاي زير مجموعه ايشان از جمله اسماعيليه، اباحيه، ملاحده و تناسخيه اشاره مي‌كند. برطبق همين امر، اين مقاله در صدد برآمده كه شباهت برخي چهارچوب‌هاي داستاني مرصادالعباد را با اساطير مانويان و گنوستيك‌ها نشان دهد.

Mirsa al-Ibad is a mystical work and is regarded as one of the major prose works in the Persian Literature and its like is almost rare among Sufi works. According to Razi during the first and second writing of this work he has been wondering for thirty years in Asia Minor, Egypt, and Rome where according to historians and scholars were the cradle of Gnostic and Manichaean thoughts and mythology therefore it is not surprising that Razi was acquainted with their mythology in this environment as he repeatedly refers to his acquaintance with the following sects such as Isma’ilis, Ebahieh, Molahedeh, and Tanasokhieh. Therefore, according to the evidence found in Mirsa al-Ibad this article is concerned with pointing out similarity in frameworks of some stories of Mirsad al-Ibad with Gnostic and Manichaean mythology.