بررسي تطبيقي لهجه بخارايي اوايل قرن بيستم)زبان تاجيكي (با فارسي معاصر (مطالعه موردي: رمان بيانات سيّاح هندي اثر فطرت بخارايي)*

A Comparative Study of the Bokharaee Dialect of Early Twentieth Century (Tajiki Language) and Modern Persian (Case Study: The Novel Bayanatesayyahehendi by Fetratbokharaee)

لهجه بخارايي يكي از لهجه هاي زبان فارسي است كه در دهه دوم قرن بيستم ميلادي همزمان با شروع فعاليت هاي روشنفكران بخارا، جديدان در آثار سران فكري اين جنبش به كار گرفته شد و در خدمت روشنگري و تعليم درآمد و پس از تقسيم ماورا النهر، با نام زبان تاجيكي، به زبان رسمي و دولتي جمهوري تاجيكستان، يكي از جمهوري هاي مستقل پنج گانه آسياي مركزي، ارتقا يافت. نقش فطرت بخارايي (1886-1938م)، كه از سران جنبش جديدان در بخارا بود، در تكوين اين زبان نوآيين، منحصر به فرد است. در اين مقاله با استفاده از روش تحليلي – توصيفي، رمان بيانات سيّاح هندي (چاپ 1330ق در استانبول) در سه نظام آوايي، واژگاني و نحوي بررسي شد. نتايج تحليل نشان داد فطرت در اين اثر با استفاده مكرر از ويژگي هاي نظام گفتاري مردم بخارا در اوايل قرن بيستم، تلاش آگاهانه اي را براي پي ريزي زباني نوآيين به كار گرفته است؛ با اين حال زبان وي به‏رغم نزديك شدن به گونه گفتاري و تلاش براي انعكاس ظرايف تلفظ اين لهجه در نوشتار، زباني آميخته و تركيبي است: تركيبي از گونه ادبي و گونه گفتاري؛ به گونه‌اي كه اين هماهنگي در استفاده از دو نظام، زمينه را براي ارتقاي اين لهجه به زبان مستقل در سال هاي سپسين آماده كرد.

Bokharaee dialect is one of the dialects of Persian language. It was applied as a language of instruction and illumination in the works of the intellectuals of Bokhara in the 1920s. With the promotion of Tajiki Language as the formal language of Tajikistan a new movement was initiated by writers like Fetrat Bokharaee to develop and enhance this new-style language. The present study, analyzes his novel Bayanate Sayyahe Hendi at the phonological, lexical and syntactic level. The results indicate that he has intentionally applied the features of colloquial speech of laymen in his writing in order to found a new style of language use.