تحليل عوامل محدود‏كننده عملكرد گندم در شرايط گرگان

Analyzing wheat yield constraints in Gorgan

يكي از مشكلات اساسي توليد گياهان زراعي در كشور ما اختلاف بين عملكرد واقعي كشاورزان و عملكرد قابل‏حصول (خلا عملكرد) مي‏باشد. بنابراين شناسايي عوامل محدود كننده عملكرد و خلا عملكرد بسيار حايز اهميت است. بدين منظور مطالعه‏اي در شهرستان گرگان در 95 مزرعه از 5 روستا، در دو سال زراعي متوالي 87-1386 و 88-1387 به‌صورت پيمايشي و براساس روش CPA انجام شد. در اين پيمايش كليه اطلاعات مربوط به عمليات مديريتي، خصوصيات خاك و گياه زراعي (شامل 200 متغير) ثبت و اندازه‏گيري شدند. سپس رابطه بين عملكرد و كليه متغيرها (با استفاده از رگرسيون گام به گام) مورد بررسي قرار گرفت. نتايج نشان داد كه بين عملكرد كشاورزان (عملكرد واقعي) و عملكردي كه مي‏توانند برداشت كنند (عملكرد قابل‏حصول)، 2348 كيلوگرم در هكتار فاصله (خلا) وجود دارد. مشخص شد كه ميزان مصرف كود پتاسيم قبل از كاشت، ميزان كود نيتروژن مصرفي پس از كاشت، شاخص سطح برگ در گرده‏افشاني، شاخص كلروفيل در گرده‏افشاني، كل نيتروژن جذب شده توسط گياه در رسيدگي و طول دوره رشد رويشي گياه به‌ترتيب 20، 18، 19، 10، 14 و 19 درصد در ايجاد اين خلا نقش دارند. بررسي داده‏ها نشان داد كه شاخص سطح برگ، شاخص كلروفيل و ميزان جذب نيتروژن، همگي تحت كنترل مديريت كود نيتروژن هستند و همچنين طول دوره رشد رويشي توسط تاريخ كاشت كنترل مي‏شود. بنابراين ميزان مصرف پتاسيم، مديريت تغذيه نيتروژن و تاريخ كاشت به‌ترتيب با 20، 61 و 19 درصد مهم‏ترين عوامل موثر در خلا عملكرد هستند و با بهينه‏سازي آن‏ها مي‏توان عملكرد گندم در گرگان را به ميزان 2348 كيلوگرم افزايش داد.

One of the main problems in crop production in Iran is the difference between actual yield and attainable yield which is called yield gap. Thus, identifying yield constraints and yield gap are important. To do this, a study was conducted in 95 farms Gorgan of in five villages, during two years 2007 and 2008. In this study, all of the information about management operations, soil and crop characteristics were recorded and measured (including 200 variables). Then, relationships between variables and yield were considered (using stepwise regression). The results showed there is a 2348 kg/ha difference (gap) between actual yield (average farmersʹ yield) and attainable yield (maximum farmersʹ yield). It was identified that rate of potassium fertilizer before planting, rate of nitrogen fertilizer after planting, leaf area index at anthesis, leaf chlorophyll index at anthesis, total nitrogen uptake at maturity and the length of vegetative growth period were responsible in creation of yield gap with contribution of about 20, 18, 19, 10, 14 and 19%, respectively. Data investigations revealed that leaf area index at anthesis, leaf chlorophyll index at anthesis and total nitrogen uptake at maturity were controlled by nitrogen fertilizer management. Also, the length of vegetative growth period was controlled by planting date. Thus, it was then concluded that rate of applied potassium, nitrogen nutrition management and planting date are the most important responsible factors in creating yield gap with contribution of about 20, 61 and 19%, respectively. Optimizing of these factors could be increase wheat yield in Gorgan up to 2348 kg/ha.