مطالعه تنوع ژنتيكي صفات زراعي و مرفوفيزيولوژيك گندم‌هاي بومي ايران در شرايط تنش خشكي

Study of genetic diversity for morpho-physiological and agronomic traits of Iranian local wheat genotypes under drought stress conditions

به‌منظور مطالعه تنوع ژنتيكي و تعيين روابط ميان عملكرد دانه و برخي صفات مرفوفيزيولوژيك در شرايط تنش خشكي، تعداد 81 ژنوتيپ گندم بومي به همراه چهار شاهد كوير، كراس شاهي، روشن و لاين WS-82-9 در سال زراعي 87-1386 در مزرعه‌ي پژوهشي موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر در كرج در قالب طرح آزمايشي آلفا لاتيس در دو تكرار ارزيابي شدند. نتايج نشان داد كه صفات عملكرد دانه و اجزاي آن، وزن خشك ميان‌گره انتهايي و ماقبل انتهايي، شاخص برداشت، وزن خشك سنبله و طول ميان‌گره ماقبل انتهايي از تنوع بالايي برخوردار بوده و بين ژنوتيپ‌ها، تفاوت معني‌داري از لحاظ صفات مورد بررسي وجود دارد. نتايج تجزيه رگرسيوني گام به گام و تجزيه عليت نشان دادند كه صفات شاخص برداشت و عملكرد زيست‌توده، وزن خشك ميان‌گره ماقبل انتهايي، زودرسي و محتوي كلروفيل داراي سهم بالا و موثر در عملكرد دانه بوده و بيشترين اثرات مستقيم نيز مربوط به شاخص برداشت و عملكرد زيست‌توده بود. نتايج حاكي از آن است كه تنوع ژنتيكي بالايي در خزانه ژني گندم‌هاي بومي وجود دارد كه مي‌تواند به‌نژادگران را در اصلاح ارقام ياري نمايد و شاخص برداشت، عملكرد زيست توده، وزن خشك ميان‌گره انتهايي و ماقبل انتهايي، زودرسي و محتوي كلروفيل را مي‌توان به‌عنوان معيارهاي گزينش براي بهبود عملكرد دانه در شرايط تنش خشكي معرفي نمود.

In order to study the genetic diversity and the relationship between yield with some morpho-physiological traits, 81 wheat landraces including four check cultivars (Kavir, D.C. Shahi, Ws-82-9 and Roshan) were planted in alpha-lattice design in two replications under drought stress at the research field of Seed and Plant Improvement Institute (SPII), Karaj, during 2007-2008. Results showed that grain yield and its components, penultimate dry weight, harvest index; peduncle dry weight, spike dry weight and penultimate length had high genetic variability. Significant differences were observed among studied wheat genotypes. Results step wise regression and path analysis showed that harvest index, biological yield, penultimate dry weight, earliness and chlorophyll content exerted the high contributions on grain yield. Harvest index and biological yield had the greatest positive direct effects (0.82 and 0.44, respectively) on grain yield. Results of this study indicate the existence of high genetic diversity in Iranian landrace gene pools which can be useful in wheat improvement breeding program. In addition, some morpho-physiological traits such as harvest index, biological yield, peduncle and penultimate dry weights, chlorophyll content and earliness can be used as selection criteria for wheat yield improvement for drought stress conditions.