چو آدينه هرمزدِ بهمن بود ...

Čo adīneh hormazd-e bahman bovad (When Friday Conforms to First Day of Bahman…)

فردوسي در پايان پادشاهي شاپور ذوالاكتاف چند بيتي درباره احوال شخصي خويش آورده است كه با اين بيت آغاز مي شود : چو آدينه هرمزد بهمن بود بر اين كار فرّخ نشيمن بود پژوهشگران درباره اين چند بيت نظريات گوناگوني اظهار كرده و آنها را ناظر بر آرزوي ديدار فردوسي با پيامبر اسلام (ص) پس از مرگ، شادماني از اتمام نظم اين بخش از شاهنامه و جشن شصت و ســومين زاد سال فردوسي دانسته اند، اما با دقت در ساختار، ترتيب و نوع بيان اين بيت ها آشكار مي شود كه تاكيد فردوسي بر تقارن جمعه با روز نخست بهمن ماه است و او به اين مناسبت در پي بزم آرايي و شادخواري برآمده است. علت فرخندگي و سرورانگيزيِ هم زمانيِ آدينه با روز هرمزد بهمن براي فردوسي اين بوده كه جمعه در معتقدات اسلامي گرامي و عيدگونه است و در عين حال در پنـدارهاي نجـومي كهن روز ويژه سياره خنيا و طرب، زهره، شمرده مي شود، از همين روي هنگام تن آساني و فرحناكي است. از سوي ديگر روز نخــست(هرمزد/ اورمزد) هر ماه در فرهنگ ايراني و محتملاً به تاثير از آن، در سنت اسلامي روزي است مبارك و مخصوصِ بزم و رامش. برخي شواهد نيز نشـان مي دهد كه ظاهراً روز نخست مـاه بهمن هم خجسته و جشن مانند تلقي مي شده است و با اين وصف طبيعي است كه انطباق دو يا سه روزِ اين چنين (آدينه، هرمزد و هرمزد بهمن) فرخ دانسـته ‌شــود. از ميان سال هاي مرتبط با ادوار زندگاني فردوسي فقط در سال 387 ه.ق. جمعه مطابق با يكم بهمن بوده و چون فردوسي در دنباله اين بيت ها خود را شصت و سه ساله ناميده است، سال تولد او 324 ه.ق. خواهد بود و اين با اشارات و قراينِ ديگرِ متن شاهنامه كه بر پايه آنها زادسـال شاعر سال 329 يا 330 ه.ق. و در ميان شاهنامه شناسان پذيرفته تر است، در تناقض قرار مي گيرد

Ferdowsi has composed a few lines concerning himself at the end of the story of Shapur-e Zulaktaf beginning with: چو آدينه هرمزد بهمن بود بر اين كار فرّخ نشيمن بود Scholars have proposed different hypotheses about these lines. Some believe that these lines reflect Ferdowsi’s desire to see the prophet Mohammad after his death, as the pleasure of completing this part of Shah-nameh, and the celebration of his sixty-third birthday. Yet, considering the structure, the order, and the expressive method of these lines, it is revealed to us that Ferdowsi is emphasizing the coincidence of Friday and the first days of Bahman; so he thinks of holding a banquet. This coincidence is indeed very fortunate for Ferdowsi because Friday in Islamic faith is a holy day and Hormazd-e bahman in the ancient astronomical beliefs was the day of Venus, a planet of rejoice and jollification. Furthermore, the beginning day (Hormozd/Urmazd) of each month in the Iranian culture, having its impact on the Islamic culture, is a fortunate day regarded as a day of rejoice and feasting. There is evidence that the first day of Bahman specifically would be considered blessed like celebration. During the life of Ferdowsi, there was only one Friday that coincided with the first day of Bahman. Considering the fact that Ferdowsi mentions a few lines later that he has turned sixty-three years old, he must have been born in the year 324. This date, of course, contradicts the assumptions of most scholars who believe that Ferdowsi was born in 329 or 330.