مكتوبات سياسي و داعيه هاي مذهبي(بررسي نقش مذهب در روابط ايران و ماورا النهردرقرن 10 و 11 قمري)

Political Letters and Religious Claims (A Study on the Role of Religion in the Relations of Iran and Transoxiana in the 16th and 17th Centuries)

منطقه ماورا ‌النهر در تاريخ ايران بعد از اسلام، به‌دلايل مختلف، از جمله وجود مركزيت سياسي و يا كشمكش‌هاي روابط بين ايران و همسايگانش از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. در آغاز قرن دهم قمري و با ظهور دولت مقتدر و شيعي صفوي، روابط ايران و ماورا ‌النهر به حالتي كاملاً خصمانه درآمد كه نزديك به 120 سال طول كشيد. اين روابط از سال‌هاي مياني حكومت شاه عباس اول به‌تدريج دوستانه شد. در منابع و پژوهش‌هاي گوناگون، تحليل اين شرايط اغلب تحت‌الشعاع اختلافات مذهبي صفويان شيعي و ازبكان سني مذهب قرار گرفته است. اين مقاله در صدد است با بررسي نمادها و موضوعات مذهبي مندرج در مكتوبات و اسناد آن دوره، ملاحظات ديگري را در تبيين اين موضوع ارايه نمايد. يافته‌هاي پژوهش حاضر نشان مي‌دهد كه به‌رغم وجود منازعات مذهبي، طرفين از مذهب به‌عنوان پوشش و يا بهانه‌اي براي صف‌آرايي‌هاي سياسي و نظامي بهره مي‌بردند. به‌همين دليل، در دوره دوم كه عصر فروكش كردن منازعات به‌شمار مي‌آيد، ديگر سخني از مجادلات مذهبي نيست؛ بلكه انگيزه‌هاي اقتصادي و اهداف تجاري در اولويت قرار دارد، به‌گونه‌اي كه در مكاتبات في مابين نيز ديگر اثري از ادعاها و احتجاجات شيعه و سني به‌چشم نمي‌خورد.

In the history of Iran aer Islam, the Transoxiana region has a special importance for various reasons, such as its political centrality and the conicts between Iran and its neighbors. In the early sixteenth century, with the emergence of the powerful Shia Safavid government, relations between Iran and the Transoxiana became completely hostile, and this situation continued for about 120 years. From the middle years of the reign of Shah Abbas I, these relations gradually improved. In dierent studies, the analysis of this situation has frequently been aected by the religious disputes between the Shia Safavids and the Sunni Uzbeks. is paper aims to explore this issue by studying the religious subjects and symbols in the letters and records of that era. e ndings of this research show that despite the existence of religious conicts, the two sides used religion as a disguise and excuse for their political and military actions. at’s why in the later era when the conicts were settled, there are no more discussions about religious disputes; in this era economic motivations and commercial purposes are the priority. Even in the correspondences of the two sides in this era, there is no sign of religious claims and Shia and Sunni conicts.