تحليل اثرات اجتماعي، اقتصاي و محيطي سدهاي كارده مشهد و بيدواز اسفراين

Analyzing the Social, Economical and Environmental Consequences of Kerdeh Dam in Mashhad and Bedvaz Dam in Esferayen

به دليل افزايش اهميت آب، در ابعاد مختلف زندگي انسان‌ها به ويژه در پنجاه سال گذشته بيشتر كشورها از جمله ايران برنامه‌ها و سرمايه‌گذاري‌هاي گسترده‌اي را به منظور كنترل و تنظيم آب از طريق ساخت سازه‌هاي مهندسي، به ويژه سدها، انجام داده‌اند. بهره‌برداري از سد كارده (مشهد) در سال 1367 و بيدواز (اسفراين) در سال 1382 در راستاي همين هدف مي‌باشد. مساله‌ي عمده‌اي كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است، پي‌آمدهاي حاصل از اجراي اين طرح‌ها و ارزشيابي آثار اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي آن‌ها است، كه تحقيق حاضر پاسخ به آن را دليل تلاش خود قرار داده است. اين پژوهش به روش توصيفي – تحليلي و به كمك مطالعات پيمايشي و مقايسه‌ي داده‌هاي جديد با اسناد قبل از احداث سدها و همچنين سنجش نگرش بهره‌برداران به ارزشيابي اثرات اقتصادي، اجتماعي و محيطي سدهاي كارده و بيدواز پرداخته است. نتايج حاصل حاكي از كاهش سطح زير كشت و ايجاد اثرات منفي در پاياب سد كارده از نظر اقتصادي، اجتماعي و محيطي است. در پاياب سد بيدواز به دليل تخصيص تمام آب به بخش كشاورزي، شرايط اقتصادي و زيست محيطي به صورت محدود بهبود يافته است. از نتايج مهم ديگر اين تحقيق عدم رضايت بيش از هشتاد درصد بهره‌برداران پاياب سدها از مديريت دولتي حاكم بر منابع آب و نحوه‌ي توزيع آن است كه بهره‌برداري و مديريت منابع آب در حوضه‌ي رودخانه‌هاي كارده و بيدواز را با رويكرد مشاركتي اجتناب‌ناپذير مي‌نمايد.

Because of the increasing importance of water in several dimensions of human life specially in the last 50 years, most of the countries including Iran have allocated considerable investment and programming to regulate and control water by the use of engineering structures specially dams. Initiation of Kardeh Dam (Mashhad) in 1367 and Beedvaz Dam (Esferayen) in 1382 in line with this very policy. A major issue which have rarely received attention from researchers is the consequence of the implementation of such projects and evaluating their social, economical, and environmental effects. This paper aims to fill this gap. Taking a descriptive-analytic approach and using survey and comparative studies on new data and evidence related to the time before the construction of these dams and the attitude of people who use the water of these dams, research evaluates the effects of the construction and use of the dams. The results show negative effects regarding the size of cultivated agricultural lands and economical, social and environmental effects in the vicinity of Kardeh Dam. In the case of Beedvaz dam, a limited improvement in the economical and environmental conditions was observed because all the water coming from this dam was allocated to agricultural purposes. Another important finding was that more than 80% of the users are not satisfied with the state management of these dams and the way their water is distributed in the vicinity. This shows that taking a participatory approach to the use and management of these dams seems unavoidable.