هيدرومورفومتري دلتاهاي بخش شمالي تنگه‌ي هرمز و ناپايداري بستر رودها

Hydro-Morphometry of the Hormoz Strait’s Northern Deltas and Instability of Bed Rivers

بخش عمده‌ي جمعيت جهان در جلگه هاي ساحلي و در مجاور آبراهه‌ها استقرار يافته‌اند. از اين رو مطالعه‌ي تغييرات الگوي رودخانه ها در سطوح دلتاها براي تعيين درجه‌ي پايداري آنها داراي اهميّت است. اين پژوهش با مطالعه‌ي دلتاهاي بخش ساحلي شمال تنگه‌ي هرمز، سعي دارد تغييرات زماني و مكاني رودخانه‌هاي سطح آن را مورد بررسي قرار دهد. براي اين منظور، پس از بررسي مورفولوژي رودخانه ها به تجزيه و تحليل تغييرات الگوي آنها پرداخته شده است. در اين راستا، ابتدا عرصه هاي تغيير مسير از نظر شكل و الگو تقسيم بندي و سپس تغييرات الگو در طول زمان با روش هاي تغييرات زماني و مكاني، روش گرافيكي و كنترل هاي ميداني مورد بررسي قرار گرفته است و سپس سعي شده تا با استفاده از اين روش ها و در قالب نرم افزارهاي GIS، تغييرات الگو و اشكال مختلف تغيير شكل و جابه جايي مسير بستر رودخانه ها در يك دوره معيّن (حدود پنجاه سال) شناسايي شوند. از داده هاي‏ ‎ماهواره اي، پيمايش هاي صحرايي و نقشه هاي موجود، براي مقايسه‌ي، تغييرات مقطعي به صورت زماني و مكاني استفاده شده است. داده هاي هيدروليك جريان و پارامترهاي هندسي كانال نيز براي تحليل علل و روند تغييرات مورد اشاره به كار گرفته شده است. نتايج نشان مي دهد كه تغييرات الگو و بستر رود به دنبال تكامل حركات پيچان رودي رودخانه هاست. اين تغييرات از بالادست دلتا به سوي قاعده آن افزايش مي يابد. اين افزايش به طور مستقيم، تابع تغييرات بافت رسوب، كاهش شيب سطح دلتا به سوي پايين دست و سپس حالت هاي سيلابي رودخانه هاست. مديريت و تعيين حريم، كنترل و مرمت آبراهه ها، به ويژه در زمان وقوع سيلاب ها، موثرترين راهكار پايدارسازي كانال هاي رودخانه اي است.

Much of the world’s population has been settled on the coastal plains and in areas adjacent to rivers. Thus studying changes in river patterns for determining their degree of stability is important. In this project the deltas on coastal plain in northern parts of the Hormoz Strait are studied to identify changes (in time and place) in the river beds. To this aim, after analyzing the rivers’ morphology, the changes in river patterns have been analyzed. First the morphometry of delta environment was investigated while considering the shape and the other main factors which control the morphometry of the river. At the second stage the data were imported to GIS software to identify the change patterns in different places and times in a period of 50 years. Satellite data, field survey, map for comparison, and the existing cross-sectional changes of time and place were used. Data-hydraulic flow and channel geometry parameters have been used for analyzing the causes and the changes. The results show that changes in pattern and river bed evolution followed the meandering of rivers and increased towards the lower parts of the coastal plain. This is directly affected by changes in sediment texture, reduction of the level of delta slope toward downstream and flooding state of rivers. Management and setting privacy control and restoration of waterways especially at the time of flood are among the most effective solutions for stabilization of river channels.